We worden niet gedefinieerd door wat we doen of hebben, maar door wie we zijn

Wanneer iemand zichzelf beschrijft, dan begint men meestal met ‘Ik ben…’. ‘Ik ben een psycholoog, kok, een liefdevolle persoon, chagrijnig enzovoorts. Zulke affirmatieve typeringen geven nooit de hele waarheid weer – integendeel. Eigenschappen en bezigheden vertegenwoordigen sowieso slechts een deel van onze subjectieve identiteit. Geen van ons is – in essentie – meer (of minder) dan een mens.

Niemand is voor de volle honderd procent een psycholoog of kok, noch altijd liefdevol dan wel chagrijnig. Dat zijn simpelweg functies die wij voor een bepaalde periode vervullen, of aan verandering onderhevige karaktertrekken die wij – met enig bewustzijn – kunnen waarnemen, in plaats van een passieve (onder)buikspreekpop te blijven.

Het is veel gepaster om te zeggen: ‘soms verleen ik professionele psychologische consulten, geregeld bereid ik een smakelijk gerecht, nu en dan stel ik mezelf liefdevol op, maar af en toe gedraag ik mezelf ook als een brompot’.

Op deze manier vallen we niet voor de verleiding om onszelf – noch van binnen, noch naar anderen toe – als een oppervlakkige karikatuur of stroman te presenteren. Want wij zijn – als persoon, in onze levende totaliteit – oneindig veel rijker en complexer dan welke profielschets dan ook, zelfs als die van onze eigen hand of uit onze eigen mond komt.

Dr. Albert Ellis, de geestelijk vader van de rationeel-emotieve therapie, onderwees ons dat het – wat betreft (werk)woordkeus – beter is om de ‘ik heb’-constructie te gebruiken dan de ‘ik ben’-conventie te volgen. Daarmee breng je – qua innerlijke beleving – namelijk een subtiele verschuiving teweeg: je kunt voortaan specifiek je eigen acties en reacties evalueren, zonder jezelf een strenge, stigmatiserende stempel op het voorhoofd te plakken. Want er is gevoelsmatig wel degelijk een groot verschil tussen: ‘Ik heb wel eens een slecht humeur in het gezelschap van mijn vrouw‘, en ‘In de omgang met mijn vrouw ben ik een hopeloze hansworst‘.

Wie zal zich – verhoudingsgewijs – beroerder af wanen? Overduidelijk degene die zichzelf, voor het minste of geringste, van voor naar achter en van links naar rechts, radicaal veroordeelt. Met als onvermijdelijk gevolg: weinig zelfvertrouwen en zelfrespect. En nadrukkelijk níet de mensen die beseffen dat een (ongelukkige) houding, neiging of gewoonte hen nimmer in een vastomlijnd hokje plaatst.

Wat definieert jou?

De onvoorwaardelijke acceptatie die Ellis zo centraal stelde kenmerkt zich door het volgende kernbeginsel: meet je eigenwaarde als mens niet af aan externe, toevallige, of vergankelijke maatstaven en omstandigheden, zoals uiterlijke schoonheid, maatschappelijk succes, status, faam of (spaar)geld. Vice versa zelfs: mensen moeten leren zichzelf – los van zulke zaken – lief te hebben, en inwendig te omarmen, puur en alleen om wie we zijn, inclusief onze inherente humaniteit, en het feit dat we überhaupt bestaan.

Volgens Ellis heeft ieder mens fundamenteel dezelfde waarde en waardigheid, ongeacht diens specifieke talenten of schijnbare gebreken. De (afgeronde) waarde van een individu kan en hoort bovendien niet berekend te worden. Ten eerste omdat daar geen universele of objectieve criteria voor op te stellen zijn (de realiteit is té complex), en ten tweede (of in omgekeerde volgorde), omdat dat moreel verwerpelijk is. Toch klinkt in onze geglobaliseerde cultuur ontegenzeggelijk door dat sommige mensen – dankzij hun voorkomen, bezittingen, positie, talent of populariteit – meer waard zijn dan anderen.

Deze media-idealiseringen leiden enkel tot het jezelf obsessief en op ongezonde wijze vergelijken met een selecte groep tot statussymbool verheven uitverkorenen en idolen. Uiteraard heeft ons gevoel van eigenwaarde ernstig te lijden onder dit als ‘de standaard’ voorgespiegelde rijk-en-beroemd model. Want wij hebben en kunnen niet wat zij zogenaamd wél hebben en kunnen… Hoeveel chronische ziektes en psychosomatische aandoeningen komen er wel niet voort uit dit onvermogen tot onvoorwaardelijke acceptatie van onszelf!?

Stel je eens iemand voor die zichzelf voortdurend vergelijkt met anderen op het gebied van beroepsmatige erkenning, en de bijbehorende financiële beloning. Kortom: iemand die zijn eigenwaarde helemaal laat afhangen van de hoogte van zijn salaris, en het algemene aanzien van zijn vak of bedrijfstak, terwijl dat maar een deel van zijn leven beslaat.

Vaak is er in zulke gevallen sprake van zogeheten overcompensatie. Diep van binnen, in de privacy van hun eigen gedachten, worden ook zulke prestatiegerichte personen geregeld geplaagd door twijfel en wanhoop: ‘Ik ben waardeloos’, ‘Ik zal het nooit begrijpen’, ‘Ik heb (nog) niets bereikt, en ben (dus) nutteloos’ etc.

Zulke negatieve zelfpraat maakt mensen enorm ongelukkig, zorgt ervoor dat ze de handdoek in de ring gooien, niet vechten voor hun verlichte verlangens, en zich neerleggen bij een lage, aangetaste eigenwaarde.

Als je jezelf pas accepteert als je aan extreem hoge en gefixeerde eisen voldoet, ga je geheid de boot in. Wie rustiger en rationeler reflecteert, denkt: ‘Ik heb dit of dat helaas niet zoals gewenst voor elkaar gekregen, maar er zijn nog genoeg andere belangrijke dingen in het leven’, en ‘Als iemand zakelijk meer succes heeft dan ik, maakt dat mij impliciet niet meteen tot mislukkeling’, of ‘Mijn waarde als mens en persoon is niet afhankelijk van mijn prestaties op de werkvloer, of op de arbeidsmarkt’.

Zoals je jezelf behandeld, zo behandel je anderen

Om jezelf onvoorwaardelijk te kunnen accepteren, dien je anderen dezelfde gunst en goedertierenheid te bedelen. De sleutel is om blaam noch faam te projecteren op onze medemens – wie dat dan ook moge zijn: aantrekkelijk, intelligent, bekend, of de anonieme krantenverkoper op de hoek. Iedereen, zonder uitzondering, is gelijkwaardig.

Voor het behoud en floreren van onze sociale, familie- en liefdesrelaties is dit een cruciaal punt. Als we anderen en hun gedrag niet consequent be- en veroordelen, zullen we dat ook veel minder doen ten opzichte van onszelf. En dat bevrijdt ons van het benauwende keurslijf aan innerlijk uitgesproken zelfkritiek .

Enkele heilzame omgangsstrategieën die je in je contact met anderen kan toepassen, zijn: wees niet te veeleisend, en dwing hen niet tot verandering; wees vergevingsgezind, en begrijp dat we – van tijd tot tijd – allemaal fouten maken; draag hen een vroegere vergissing of bokkige bui niet na; heb hen lief als mens, in de kern op zoek naar geluk, zoals dat ook voor onszelf geldt.

Deze welzijnsbevorderende technieken zullen een positieve impact hebben op je leven, omdat ze je zowel helpen jezelf – steeds weer en steeds meer – onvoorwaardelijk te accepteren, als om minder hardvochtig te zijn naar anderen toe. Met als grote winnaar je eigen emotionele gezondheid.

En onthoud: je wordt niet gedefinieerd door wat je hebt of doet, maar door wie je bent…

7 lessen van Ellis Albert

Op de dag dat ik hoorde van het leven en het werk van Albert Ellis, ben ik gewoon verliefd geworden. Na een lange tijd van psychologie niet echt begrijpen en er niet echt in geloven, leerde ik dat… Lees meer.