Wat zijn de bijwerkingen van psychotherapie?

Men is geneigd te denken dat psychotherapeutische interventies geen nadelige effecten hebben. Is dit echter werkelijk zo?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 09 april, 2023

Psychotherapie wordt door velen beschouwd als een interventie zonder ongewenste bijwerkingen. Inderdaad, als we mensen zouden vragen de bijwerkingen die ze van een therapeutische interventie verwachten te vergelijken met die van een farmacologische interventie, zouden ze waarschijnlijk deze mening verkondigen.

Onderzoek meldt echter dat psychologische interventies vaak relevante bijwerkingen kunnen hebben. Bovendien zou dit te verwachten zijn, omdat de meeste effectieve interventies meestal een aantal bijwerkingen hebben.

De perceptie dat psychotherapie geen bijwerkingen heeft

Er zijn enkele factoren genoemd die zouden kunnen verklaren waarom we geneigd zijn te denken dat psychotherapie geen bijwerkingen heeft. Dat gezegd hebbende, is de hoeveelheid onderzoek over dit onderwerp ook nog vrij gering.

Een van de redenen voor deze perceptie is het feit dat de therapeut de auteur is van de psychologische interventie. Men beschouwt ze dus als verantwoordelijk voor eventuele nadelige effecten van een interventie. Dit betekent dat hun perceptie bevooroordeeld is. In feite zijn ze geneigd meer geïnteresseerd te zijn in de gunstige effecten dan in de ongunstige.

Farmacologische interventie richt zich alleen op symptomen. Psychologische interventie richt zich daarentegen op zowel symptomen als context. Dit extra element zou een groter aantal nadelige bijwerkingen kunnen genereren (Linden, 2014).

Tot slot is er onenigheid rond het begrip nadelige psychotherapeutische effecten. Bovendien zijn er moeilijkheden als het gaat om het onderscheid tussen een nadelig effect en de afwezigheid van een positief effect (of therapeutisch falen) na de toepassing van een psychologische interventie.

Bijwerkingen van psychotherapie

Met betrekking tot nadelige psychotherapeutische effecten zouden secundaire effecten kunnen verwijzen naar effecten die optreden terwijl de interventie wordt toegediend en die een probleem vormen, zowel voor het individu als voor zijn omgeving.

Men moet bedenken dat het feit dat er bijwerkingen zijn, niet betekent dat de interventie negatief is. Om een parallel te trekken met biologische behandelingen: een patiënt die lijdt aan een ziekte kan een antibioticum voorgeschreven krijgen. Uiteindelijk worden ze genezen. Ze hebben echter ook een bijwerking van diarree ontwikkeld.

Enkele mogelijke kandidaten

In een andere zin is het interessant om te evalueren hoe deze nadelige psychotherapeutische effecten tot stand komen en hoe ze uitwerken.

De evaluatie van de repercussie op klinisch niveau moet topografisch gebeuren. Dit betekent dat men moet kijken naar hoe intens de effecten zijn, hoe lang ze duren, en hoe ze het individu veranderen. Tot de beschouwde bijwerkingen (Linden, 2014) behoren bijvoorbeeld:

• Productie van nieuwe, voorheen niet bestaande, symptomen.
• Verergering van reeds bestaande symptomen.
• Afwezigheid van verbetering of grotere ernst van het ziektebeeld.
• Te lange duur van de interventie.
• Gebrek aan therapietrouw of slechte naleving van psychotherapeutische taken.
• Afwezigheid van een stabiele therapeutische alliantie.
• Een overmatige therapeutische alliantie. Dit kan een teken zijn van afhankelijkheid.
• Ongemak in de gezins- of sociaal-professionele context.
• Het optreden van gedragingen die verband houden met stigmatisering.

Er is momenteel weinig onderzoek dat specifiek de bijwerkingen van psychotherapeutische interventies heeft gevolgd. Toch gaan we enkele mogelijk relevante gegevens de revue laten passeren.

Een benadering van de bijwerkingen van psychotherapie.

In het geval van cognitieve gedragstherapie (CGT) toegepast op trauma (Engelse link) zouden wel drie mogelijke kandidaten als bijwerkingen kunnen worden beschouwd (Linden, 2014). Bijvoorbeeld de angst voor omgevingen zonder licht of donker, en plassen of poepen op ongepaste plaatsen. Dit staat bekend als respectievelijk enuresis en encopresis.

In één geval, bij het ingrijpen bij het Tourettesyndroom (Engelse link), vond Piacentini (2015) tot 200 bijwerkingen van de behandeling. Die omvatten bot- en nekverwondingen, en kneuzingen. Maar het is nog steeds onbekend of deze bijwerkingen het gevolg waren van de stoornis zelf of van de interventie.

Het is duidelijk dat het essentieel is om de variabele van nadelige psychotherapeutische effecten mee te nemen in toekomstig onderzoek naar de kosteneffectiviteit van behandelingen. In feite verwacht men ook dat ze voorkomen bij bijna 20 van de 100 patiënten die psychotherapie krijgen (Linden, 2014).