Wat is zelfsabotage en waarom doen we het?

Als je projecten halverwege de fase laat varen, geobsedeerd raakt door details, of kansen voorbij laat gaan in de overtuiging dat ‘nu niet het moment is’, ben je misschien aan een zelfboycot bezig. Leer meer over dit psychologische fenomeen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sharon Laura Capeluto.

Laatste update: 04 december, 2024

Heb jij je ooit je ergste vijand gevoeld? We hebben het dan met name over dat moment waarop je stenen in de weg legt, net op het moment dat je op het punt staat een grote sprong te maken. Zelfsabotage kan een groot obstakel zijn voor het verwezenlijken van onze dromen.

In dit artikel zullen we dit psychologische mechanisme ontrafelen, mogelijke oorzaken identificeren en strategieën ontdekken om te stoppen met het boycotten van ons eigen succes en welzijn.

Zelfsabotage: de obstakels die we onszelf opleggen

Zelfsabotage is een gedragspatroon waarbij iemand zichzelf belemmert bij het bereiken van zijn doelen. Het wordt ook wel een autoboycot genoemd. In informele termen betekent dit dat je je vleugels afsnijdt. Het bestaat uit acties, gedachten of overtuigingen die de persoonlijke en professionele vooruitgang beperken.

Een recente studie gebruikt het concept van het  ‘gouden larvesyndroom’ (Engelse link) om individuen te beschrijven die veelbelovend lijken maar nooit hun capaciteiten ontwikkelen, zoals rupsen die er niet in slagen vlinders te worden, verwijzend naar degenen die zichzelf saboteren.

Veelvoorkomende oorzaken

Wie zou bij zijn volle verstand opzettelijk hun leven ingewikkelder maken? Welnu, de waarheid is dat zelfboycot een complex en veelvoorkomend psychologisch fenomeen is dat vaak voortkomt uit angst, onzekerheid en zelfdestructieve neigingen. Het is ook het gevolg van een combinatie van verschillende factoren.

Hieronder onderzoeken we de belangrijkste redenen waarom we onszelf op verschillende gebieden van het leven boycotten:

• Faalangst. Sommige mensen zijn te bang om hun doelen niet te bereiken, dus proberen ze hun inspanningen liever niet te saboteren.
• Laag zelfbeeld. Een gebrek aan zelfvertrouwen kan leiden tot de overtuiging dat iemand niet in staat is of het succes of geluk niet waard is.
• Beperkende overtuigingen. Veel mensen zitten opgezadeld met diepgewortelde ideeën die hen vertellen dat ze niet goed genoeg, slim genoeg of niet genoeg verdienen. Deze overtuigingen fungeren als onzichtbare barrières die vooruitgang tegenhouden.
• Zelfvernietigende persoonlijkheid. Er zijn mensen die de neiging hebben zich te gedragen op een manier die hun eigen welzijn saboteert, bijvoorbeeld door het kiezen van giftige relaties, het aannemen van schadelijke gewoonten of het afwijzen van kansen die hun leven zouden kunnen verbeteren.
• Traumatische ervaringen. Traumatische ervaringen kunnen emotionele wonden achterlaten die van invloed zijn op de manier waarop we onze relaties en onze waarde waarnemen. Deze trauma’s hebben de neiging om gevoelens van afwijzing of niet geliefd zijn op te wekken, wat vatbaar is voor zelfboycot.
• Doelincongruentie. Wanneer iemand doelen nastreeft die niet in lijn zijn met zijn ware verlangens of waarden, voelt hij of zij zich niet verbonden. Dit kan ertoe leiden dat u beslissingen neemt die niet bijdragen aan het bereiken van die doelen, omdat u er niet echt aan toegewijd bent.

Zoals we zien, zijn de factoren achter iemand die zichzelf saboteert divers en variëren van persoon tot persoon. Het begrijpen van de redenen voor dit gedrag is de eerste stap naar verandering.

Hoe manifesteert zelfboycot zich?

Als je moet vaststellen of je zelfsaboteert, zijn er verschillende signalen die dit gedrag helpen herkennen. Enkele veelvoorkomende uitingen van zelfboycot zijn de volgende.

1. Je bent te perfectionistisch

Perfectionisme is een psychologisch patroon waarin iemand onhaalbare normen voor zichzelf stelt. Het gaat om een reeks overtuigingen en emoties die iemand kunnen verlammen bij het nastreven van doelen. Elke fout wordt een kans om jezelf hard te bekritiseren, wat de inspanningen verder ontmoedigt en een cyclus van zelfboycot in stand houdt.

Voorbeeld
Laura is grafisch ontwerper en elke keer dat ze een project toegewezen krijgt, voelt ze de druk dat het haar beste werk tot nu toe moet zijn. Ze besteedt uren aan het steeds opnieuw bekijken van details. Hoewel ze positieve feedback krijgt, is ze nooit tevreden en stelt ze de bevalling vaak uit omdat ze gelooft dat niets perfect genoeg is.

2. Je neemt je toevlucht tot uitstelgedrag

Het uitstellen van belangrijke taken is een andere manier om jezelf te saboteren. Soms stellen mensen dingen uit uit angst om te falen of omdat ze zich overweldigd voelen. In plaats van uitdagingen aan te gaan, leiden we onszelf af met leukere of minder uitdagende activiteiten.

Voorbeeld
Robbert weet dat hij over twee weken een belangrijk examen heeft, maar in plaats van te studeren wordt hij afgeleid door series en videogames. Hij rechtvaardigt zijn uitstelgedrag door te denken dat ‘er nog tijd is’, ook al neemt de angst toe naarmate de datum dichterbij komt. Uiteindelijk studeert hij de avond ervoor verwoed, terwijl hij zich gestrest en slecht voorbereid voelt.

3. Je mist kansen

Bij deze vorm van zelfboycot worden kansen gemist vanwege innerlijke angsten of onzekerheden. De persoon kan zijn beslissing om niet deel te nemen aan of betrokken te raken in een situatie die gunstig zou kunnen zijn, rationaliseren, en zichzelf ervan overtuigen dat dit het beste is.

Voorbeeld
Anna, een getalenteerde professional, krijgt een uitnodiging om een lezing te geven op een conferentie in haar branche. Hoewel ze aanvankelijk enthousiast is, begint ze te twijfelen aan haar capaciteiten en is ze bang zichzelf voor gek te zetten. Ze besluit de uitnodiging niet te accepteren. Zo verliest ze de kans om haar potentieel te tonen en verbindingen te leggen.

4. Je verzint excuses

Voortdurende rechtvaardiging is een manier om verantwoordelijkheden te vermijden en uitdagingen te vermijden, zelfs als deze voor u betekenisvol zijn. Soms fungeren excuses als een verdedigingsmechanisme, dat ons beschermt tegen mislukking of kritiek. Het kan echter ook een belemmering vormen voor het bereiken van onze doelstellingen.

Voorbeeld
Jan wil zijn lichamelijke gezondheid verbeteren en is van plan regelmatig te gaan sporten. Maar elke keer dat hij een sessie in de sportschool probeert te plannen, vindt hij een reden om niet te gaan. Dan de vermoeidheid. Dan gebrek aan tijd. Die economische moeilijkheden…

5. Je laat doelen vroegtijdig varen

Vroegtijdig opgeven of dingen onafgemaakt laten is ook een manier om jezelf af te sluiten. Dit gedrag komt vaak voort uit frustratie of gebrek aan vertrouwen. Het is waar: dingen halverwege laten, beschermt ons tegen het maken van fouten en het gevoel incompetent te zijn. Maar het weerhoudt ons er ook van om succes te behalen!

Voorbeeld
David begint Bouwkunde te studeren, maar na een semester voelt hij zich overweldigd en stopt ermee. Vervolgens schrijft hij zich in voor Marketing, maar na een paar weken verliest hij zijn interesse en stopt hij ook. Hij probeert fotografielessen, maar raakt opnieuw ontmoedigd en stopt ermee. Hij gaat van het ene project naar het andere zonder er een af te ronden en mist de kans om dieper in een gebied te duiken.

6. Je ontkent je eigen behoeften of verlangens

Deze manifestatie van zelfboycot vindt plaats wanneer iemand negeert wat hij of zij werkelijk wil of nodig heeft. Gedachten als ‘Ik heb het niet nodig’, ‘Het maakt me niet uit’, ‘Het gaat goed met mij’ verschijnen.

Voorbeeld
Diep van binnen wil Nataly een relatie, maar ze overtuigt zichzelf ervan dat ze alleen beter af is. In werkelijkheid knijpt ze een oogje dicht voor het feit dat ze verbinding en gezelschap wilt. Door niet te zoeken naar mogelijkheden om uit te gaan, andere mensen te ontmoeten of nieuwe ervaringen op te doen, ontneem je jezelf de kans om een speciaal iemand te vinden. In dit geval saboteer je jezelf op liefdesniveau.

Gevolgen van zelfsabotage

Dit soort gedrag heeft diepgaande en blijvende gevolgen voor iemands leven. Ten eerste kan het leiden tot hoge niveaus van stress, angst en frustratie. Bovendien neigt het gevoel van eigenwaarde te verslechteren en neemt het zelfvertrouwen af.

Persoonlijke en professionele stagnatie is een ander gevolg, omdat onbenutte kansen ertoe kunnen leiden dat iemand zich gevangen voelt.

Interpersoonlijke relaties ook zij lijden. Boycotten uit zich doorgaans in houdingen als onverschilligheid, afwijzing of verwaarlozing van banden in het algemeen.

Wat eraan te doen

Het overwinnen van zelfboycot vereist een bewuste en proactieve aanpak. We presenteren enkele strategieën die zelfsabotage helpen overwinnen:

• Onderneem actie: denk minder en doe meer. Actie, hoe klein ook, helpt het gevoel van overweldiging te verminderen en vertrouwen te winnen.
• Zelfevaluatie en zelfkennis: reflecteer op uw gedragspatronen en identificeer situaties waarin u uzelf saboteert.
• Oefen zelfcompassie: wees aardig voor jezelf. Erken dat we allemaal fouten maken en dat falen deel uitmaakt van het leren. Om perfectionisme onder controle te houden, kun je de 70%-regel toepassen.
• Daag beperkende overtuigingen uit: het is essentieel dat je de negatieve overtuigingen die je over jezelf hebt in twijfel trekt. Vraag jezelf af of ze echt waar zijn, zoek naar bewijs dat ze tegenspreekt en vervang deze gedachten door meer realistische.

Professionele hulp is een instrument tegen zelfsabotage

Onderschat naast het toepassen van de hier gedeelde strategieën ook de kracht van psychotherapie niet. Overleg met een therapeut kan een grote opluchting zijn en een belangrijk hulpmiddel bij het verminderen van zelfsabotage.

Het ontvangen van professionele ondersteuning maakt de weg naar zelfcompassie en actie veel gemakkelijker. Hopelijk helpen onze tips in dit artikel ook.