Wat is transgenerationeel trauma?
Transgenerationeel trauma is de overdracht van emotionele, fysieke of sociale pijn van één persoon naar zijn nakomelingen. Het gaat veel dieper dan aangeleerd gedrag. We hebben het over epigenetica. Het gaat erom hoe invloeden uit de omgeving de uiting van bepaalde genen kunnen veranderen.
Het is niet nieuw. In feite is het concept van transgenerationeel of intergenerationeel trauma ontstaan in de decennia na de Tweede Wereldoorlog. Toen werden er namelijk verschillende onderzoeken uitgevoerd. Die toonden aan dat kinderen en kleinkinderen van overlevenden van de Holocaust bepaalde symptomen van trauma vertoonden. Nachtmerries en emotionele problemen en gedragsproblemen lieten zien dat het oorspronkelijke trauma van de grootouder of ouder verstrekkende gevolgen had.
“De geest ontwikkelt zich net als het lichaam door interne groei, de invloed van de omgeving en het onderwijs. Deze ontwikkeling kan worden geremd door fysieke kwalen of trauma.”
-Umberto Eco-
Dit wordt allemaal bepaald door de manier van opvoeden en de manier waarop een kind wordt onderwezen. Ook het bewuste of onbewuste geheugen en verhaal dat de dynamiek van het gezin omringt, speelt een rol. Hier blijft het verleden zich op verschillende manieren presenteren.
Toch kan dit effecten hebben die nog veel verder reiken. Het kan zelfs, zoals we al zeiden, repercussies hebben op genetisch niveau.
Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen van ondervoeding. Laten we ook eens kijken naar de genetische impact die angst en lijden kunnen hebben als gevolg van een verhoogd gehalte aan cortisol. In de loop van verschillende jaren kunnen deze verhoogde niveaus grote schade aanrichten in het lichaam.
Onbeheerd en onderdrukt trauma leidt bijna altijd tot posttraumatische stress en chronische depressie.
De afstammelingen van de persoon die het oorspronkelijke trauma heeft opgelopen, zullen niet noodzakelijk dezelfde stoornissen ontwikkelen. Ze zullen echter veel kwetsbaarder zijn dan andere mensen voor angst, stress en depressie. Laten we eens iets dieper ingaan op dit onderwerp…
Een voorbeeld van transgenerationeel trauma
Andrea werd gedurende een aanzienlijk deel van haar jeugd en adolescentie seksueel misbruikt door een familielid. Ze groeide op in een ongestructureerde omgeving. Haar moeder is ook als kind mishandeld.
Toen ze achttien werd en uit huis kon gaan, weigerde ze hulp te zoeken om het trauma aan te pakken. Het enige wat ze wilde was dat hoofdstuk van haar leven zo snel mogelijk vergeten en afsluiten.
Het litteken dat de ervaring haar naliet was echter nog steeds erg aanwezig in haar leven. Ze leed aan angst, eetstoornissen, een laag zelfbeeld, hypervigilantie, depressie en slapeloosheid. Daarnaast had ze ook nog een kwetsbaar immuunsysteem dat haar gevoeliger maakte voor infecties, verkoudheden, allergieën enz.
Andrea heeft nu een zevenjarig zoontje. Hij is haar hele wereld. Vanwege haar zoon had ze een reden om stabiliteit en kracht te vinden en voor zichzelf te zorgen. Niettemin beseft ze dat het steeds moeilijker werd om haar zoon groot te brengen.
Hij slaapt niet goed, hij heeft aandachtsproblemen, hij heeft veel driftbuien en begint steeds opstandiger te worden. Wanneer zijn school haar opbelt, heeft Andrea het gevoel dat haar kwaliteiten als moeder beoordeeld worden. Ze voelt duidelijk dat ze ‘iets fout doet.’
Onbehandeld trauma en het effect op de genen
Het laatste dat Andrea zou moeten doen, is twijfelen aan haar rol als moeder. Peter Loewenberg is een psychohistoricus en professor aan de Universiteit van Californië.
Hij is een van de belangrijkste experts in de studie van transgenerationeel trauma. Hij legt uit dat onbehandeld verdriet en trauma op veel verschillende manieren invloed kan hebben op latere generaties.
- We mogen bijvoorbeeld niet vergeten dat een verhoogd cortisolgehalte in het bloed tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van de foetus kan beïnvloeden. Zoals de psychobioloog Bea van den Bergh liet zien, is het zelfs zo dat het ervaren van hoge niveaus van stress en angst tijdens deze periode bepaalde biologische systemen in de foetus kan ‘programmeren’. Dit maakt de baby vatbaar voor verschillende ziektes en emotionele stoornissen.
- Daarnaast kan onbehandeld verdriet of trauma, zoals Peter Loewenberg uitlegt, gezien worden als een soort neuronale ‘kortsluiting’. Het verandert eigenlijk ons DNA op een manier die onze nakomelingen onbewust vastzet. Vastzet in een soort collectieve solidariteit in relatie tot het originele trauma.
Epigenetica en transgenerationeel trauma
We hebben bij biologie allemaal geleerd dat we onze genen van onze moeder en vader krijgen. We hebben geleerd dat deze genen onze fysieke eigenschappen bepalen. Onze intelligentie (tot op zekere hoogte) en zelfs onze aanleg voor bepaalde ziekten.
Toch is het echter moeilijk om te accepteren dat trauma ook geschreven kan zijn op de chromosomen van een familielijn.
Epigenetica maakte een belangrijke kwalitatieve sprong van meer orthodoxe genetica om dit fenomeen te verklaren. Allereerst stelt dit vakgebied namelijk dat onze levensstijl, de omgeving waarin we leven, ons dieet en zelfs bepaalde traumatische gebeurtenissen genetische veranderingen kunnen veroorzaken bij onze nakomelingen.
Dat wordt verklaard door middel van een klein chemisch ‘label’ dat het ‘epigenoom’ wordt genoemd. Wat dit oneindig kleine element doet, is werkelijk fascinerend. Het past namelijk de uiting van bepaalde genen aan, op basis van de bovenstaande factoren.
Verschillende wetenschappers van het Mount Sinai Hospital hebben al laten zien dat de effecten van posttraumatische stress bij overlevenden van de Holocaust het epigenoom activeerden dat in staat was om de genetische expressie van de persoon te veranderen. Holocaustoverlevenden hebben deze traumatische markering op verschillende manieren doorgegeven aan volgende generaties.
Transgenerationeel trauma betekent echter niet dat de pijn van onze ouders of grootouders voor 100% bepaalt wie we zijn. Het betekent dat we een grotere kans hebben op depressie, angst, slaapstoornissen, emotionele problemen, hyperactiviteit…
Iets dat Andrea moet doen, is leren om op de juiste manier met haar verleden om te gaan. Op die manier kan haar trauma overwinnen. De kracht die ze uit dit proces zal halen, zal haar in staat stellen haar beste zelf voor haar zoon te zijn. Op die manier kan ze hem geven wat hij nodig heeft en hem helpen met zijn gedrag. Ze kan hem opvoeden tot een gelukkige, sterke en emotioneel volwassen man.