Wat is hebefrenische of ongeorganiseerde schizofrenie?

Hebefrene patiënten spreken, denken en gedragen zich op een ongeordende manier. We leggen uit waaruit deze schizofrene stoornis bestaat en wat de aanpak ervan is.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog José Padilla.

Laatste update: 16 februari, 2024

Schizofrenie is een psychische aandoening die wordt gekenmerkt door wanen, hallucinaties, ongeorganiseerde spraak en taal en negatieve symptomen (abulia, alogia, anhedonie, asocialiteit). Het is in staat om het functioneren van de persoon op verschillende gebieden aanzienlijk te belemmeren: werk, gezin, academisch, sociaal en persoonlijk.

Lange tijd werd deze ziekte in klinische en sociale omgevingen in verschillende categorieën ingedeeld, waaronder hebefrenisch of ongeorganiseerd. Tegenwoordig ondersteunt de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) deze onderverdeling echter niet langer. Daarom zijn er niet langer verschillende klassen, maar slechts één: schizofrenie.

Desondanks zullen we in dit artikel voor educatieve doeleinden beschrijven wat hebefrenie is, wat het onderscheidt van de rest, wat de symptomen zijn en welke behandeling het vereist.

Wat is hebefrenische of ongeorganiseerde schizofrenie

ICD-10 (1995) definieert het als een type schizofrenie waarbij er sprake is van aanzienlijke affectieve veranderingen, wanen en vluchtige hallucinaties samen met onverantwoordelijk en onvoorspelbaar gedrag. Het belangrijkste kenmerk is desorganisatie in denken, spreken en gedrag.

Lijders gedragen zich grillig en hebben een karakter dat orde mist. In plaats van een aanhoudend thema of samenhangend verhaal in hun wanen en hallucinaties, zijn ze eerder chaotisch in de structuur en ontwikkeling van hun psychotische verhalen over de werkelijkheid.

Bovendien vertonen ze een gebrek aan congruentie tussen wat ze voelen, zeggen en doen. De ontkoppeling tussen hun gebruikelijke handelingspatronen en hun gedachten is merkbaar. Met andere woorden, de mate van desorganisatie in de manier waarop ze zijn, denken, voelen en zich gedragen is berucht.

Waarom staat het dan bekend als “hebefreen”? Laten we eerst eens kijken naar de etymologie: van het Griekse hebe, dat ‘jong’, ‘jeugd’ betekent, en phren, dat ‘geest’ betekent. De naam is dus te danken aan het feit dat het meestal voorkomt bij jonge mensen.

Wat zijn de symptomen van ongeorganiseerde schizofrenie?

In tegenstelling tot andere ‘soorten’ schizofrenie is het centrale symptoom van deze schizofrenie desorganisatie. Er zijn wanen en hallucinaties, maar die zijn meestal niet zo prominent als het gebrek aan orde in spraak, verhalen, gedrag en emoties. Volgens de ICD-10 zijn de symptomen als volgt:

• Wanen.
• Hallucinaties.
• Affectieve veranderingen.
• Sociale terugtrekking.
• Gedesorganiseerd gedrag.
• Ongeorganiseerd denken.
• Ongepaste en oppervlakkige humor.
• Onsamenhangend en ongeorganiseerd taalgebruik.

Laten we eens kijken hoe het gebrek aan orde (centraal symptoom) tot uitdrukking komt op verschillende niveaus.

Ongeorganiseerde spraak of discours

• Ongeorganiseerde of onduidelijke logica in het schrijven.
• Problemen om de draad in gesprekken vast te houden.
• De neiging om concepten of termen te herhalen.
• Creëren van nieuwe of niet-bestaande woorden (neologismen).
• Antwoorden geven op vragen met niet-gerelateerde gegevens.
• Abrupte en snelle wisselingen van het ene onderwerp naar het andere tijdens een gesprek.
• Uitdagingen bij het kiezen en structureren van woorden om zinvolle uitspraken te creëren.

Desorganisatie van gedrag

• Lopen zonder specifieke richting.
• De neiging om sociale interactie te vermijden.
• Grimassen of gezichtsbewegingen die geen emoties weerspiegelen.
• Belemmeringen om regelmatig aanwezig te zijn op onderwijsinstellingen of werkplekken.
• Houdingen of handelingen die doen denken aan een eerdere ontwikkelingsfase (regressies).
• Moeilijkheden met het uitvoeren van dagelijkse activiteiten zoals verzorging, zich op de juiste manier aankleden of schoonmaken.

Ongeorganiseerd denken

• Neiging om voorwerpen te vergeten of verkeerd te plaatsen.
• Moeite met het uitvoeren, beginnen en afmaken van taken.
• Problemen met het interpreteren van uitdrukkingen van anderen.
• Beperkingen in het structureren van gedachten en ideeën.
• Problemen met concentratie of het onthouden van informatie.
• Moeite met het ontwikkelen en volgen van een vast plan of routine.
• Moeite om je te concentreren op lezen of luisteren, of om de draad van een concept vast te houden.

Oorzaken van ongeorganiseerde schizofrenie

Hoewel de oorzaken nog niet met zekerheid bekend zijn, zijn er verschillende risicofactoren die in verband worden gebracht met deze stoornis. Volgens de National Health Service zijn enkele daarvan als volgt:

• Complicaties bij de geboorte: een laag geboortegewicht en zuurstofgebrek tijdens de bevalling kunnen een rol spelen bij het ontstaan van de stoornis.
• Drugsgebruik: misbruik van middelen zoals cannabis, cocaïne, LSD of amfetaminen kan het risico op het ontwikkelen van de stoornis verhogen, vooral bij jongeren.
• Hersenstructuren: sommige patiënten met deze mentale stoornis vertonen veranderingen in de structuur van de hersenen en veranderingen in de verbindingen van bepaalde hersengebieden.
• Chemische onbalans: Hebefrenie is in verband gebracht met veranderingen in het dopamineniveau. Medicijnen die deze neurotransmitter reguleren kunnen bijdragen aan de verlichting van psychotische symptomen.
• Genetische overerving: mensen met schizofrene familieleden hebben een grotere kans om schizofrenie te ontwikkelen. Bij tweelingen is waargenomen dat als de een de stoornis heeft, er een grote kans is dat de ander het ook heeft.
• Omgevingsstress: Trauma en stressvolle situaties kunnen schizofrenie uitlokken (maar niet veroorzaken). Gebeurtenissen zoals rouw, aanzienlijk verlies thuis of op het werk, echtscheiding, fysiek, emotioneel of seksueel misbruik, enz.

Hebefrenische schizofrenie versus andere varianten

In het volgende zullen we hebefrenische schizofrenie vergelijken met andere varianten. Dit onderscheid is nodig om deze specifieke vorm van de ziekte beter te begrijpen.

Paranoïde

Gekenmerkt door een overheersing van paranoia, hallucinaties en perceptuele vervormingen, is er geen verstoring van affect of taal . Daarentegen zijn er bij hebefrenie wel taalstoornissen (desorganisatie).

Catatonisch

Er zijn ernstige psychomotorische stoornissen (o.a. hyperkinesie, stupor, negativisme). Bij hebefrenische schizofrenie daarentegen zijn er geen motorische problemen, maar eerder onvoorspelbaarheid van gedrag.

Ongedifferentieerde

Hebefrenische schizofrenie heeft zeer duidelijke symptomen zoals gedesorganiseerd denken en affectieve vervlakking. Ongedifferentieerde schizofrenie voldoet aan geen van de diagnostische criteria voor schizofrenie.

Residuele

Terwijl residuele schizofrenie wordt gekenmerkt door een overwicht aan negatieve symptomen, is er bij hebefrenie een overwicht aan positieve symptomen.

Eenvoudige

Eenvoudige schizofrenie ontwikkelt zich zonder openlijke psychotische symptomen (hallucinaties of wanen), maar met beperkingen in het sociaal functioneren. Hebefrenische schizofrenie daarentegen omvat psychotische symptomen, evenals onvoorspelbaar en gedesorganiseerd gedrag.

Hoe wordt ongeorganiseerde schizofrenie behandeld?

Zoals we in het begin al zeiden, is er momenteel geen officiële classificatie van deze stoornis, daarom is de behandeling in alle gevallen hetzelfde, hoewel aangepast aan de bijzonderheden van elke patiënt.

In het algemeen is de aanpak gericht op het afzwakken van de positieve en negatieve symptomen en het verbeteren van het functioneren van de patiënt op de verschillende gebieden van zijn of haar leven. Het National Institute of Mental Health presenteert de volgende interventiemogelijkheden.

Antipsychotische medicijnen

Met antipsychotische medicijnen nemen de intensiteit en frequentie van psychotische symptomen (hallucinaties en wanen) af. De toediening is afhankelijk van het medicijn. De toediening hangt af van het medicijn, sommige worden geïnjecteerd, terwijl andere worden geslikt (in pil- of vloeibare vorm). Enkele van deze medicijnen zijn olanzapine, risperidon, clozapine, haloperidol, aripiprazol.

Psychosociale interventies

Een andere geïntegreerde optie voor het gebruik van medicijnen is psychosociale interventie. Het doel hiervan is om van het individu een functionele burger te maken en hem/haar in staat te stellen efficiënt te functioneren in het dagelijks leven (school, gezin, werk). Deze behandelingsaanpak kan bestaan uit sociale vaardigheidstraining, psychotherapie, bezigheidstherapie, etc.

Gezinspsycho-educatie

Voor een uitgebreidere aanpak is het essentieel om familie en vrienden bij het proces te betrekken, omdat zij degenen zijn die met de patiënt leven en te maken hebben met hun psychotische uitbarstingen. Een goede behandeling, empathie, begrip en medeleven van dit ondersteunende netwerk is een belangrijke factor in het herstel van de patiënt.

Een programma gericht op familie en vrienden omvat richtlijnen voor het omgaan met distress, strategieën om copingvaardigheden te verbeteren, psycho-educatie over de stoornis en activiteiten om emotionele ondersteuningsinstrumenten te ontwikkelen. Ook is het essentieel om hen te leren hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen.

Hebefrenie is relevant om de complexiteit van de ziekte te illustreren

Hoewel hebefrenie niet langer als aparte diagnostische categorie wordt geaccepteerd in de DSM-5, is het een belangrijke ‘classificatie’ om de complexiteit van schizofrenie in het algemeen te illustreren.

In dit artikel hebben we geleerd dat het belangrijkste kenmerk de hoge mate van desorganisatie in spraak, ideeën en gedrag is. Wat ook verschilt van andere varianten is het gebrek aan samenhang en structuur in psychotische verhalen en de ontkoppeling tussen denken en doen. Hoewel enigszins anders, is de behandeling vergelijkbaar met die van alle eerder geaccepteerde vormen.

Tot slot is wat betreft de behandeling een systemische aanpak essentieel, waarbij niet alleen naar de patiënt wordt gekeken, maar ook naar zijn of haar hele ondersteunende netwerk. Deze holistische benadering (medisch, psychologisch en sociaal) is essentieel voor iemands herstel en dagelijks functioneren.