Wat is de polyvagaaltheorie van Porges?

In zijn polyvagaaltheorie stelt Dr. Stephen Porges dat de mens een onbewust scansysteem heeft dat tekenen van gevaar interpreteert die hij of zij waarneemt zonder het te beseffen.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Sonia Budner

Laatste update: 27 december, 2022

Je bent je waarschijnlijk niet bewust van veel van de onbewuste processen die zich in je lichaam en geest afspelen. De polyvagaaltheorie probeert een van die intuïtieve processen te verklaren.

Je hebt waarschijnlijk momenten meegemaakt waarop je het gevoel hebt dat je in gevaar bent, maar er is geen duidelijke reden voor. Hoewel je je bedreigd voelt, lijkt niemand anders in je omgeving ergens last te hebben.

Elke dag verwerk je allerlei sociale signalen. Als je met andere mensen omgaat, pik je onbewust gelaatsuitdrukkingen, lichaamstaal en stemgeluiden op. Terwijl je lichaam en je hersenen deze tekenen interpreteren, geven de tekenen en je omgeving ook vorm aan je gevoel van eigenwaarde.

De informatie die je lichaam via deze signalen verwerkt, vertelt je wie je kunt vertrouwen en wie niet. Je interpreteert wie of wat een bedreiging kan zijn en reageert dan.

Neuroconceptie en de polyvagaaltheorie

Dr. Stephen Porges ontwikkelde de polyvagaaltheorie, die het proces beschrijft waarbij neurale circuits in staat zijn om tekenen van gevaar in je omgeving af te lezen als “neuroceptie.” Door middel van neuroceptie onderzoek je onwillekeurig mensen en je omgeving, om te bepalen of ze veilig zijn of dat ze een bedreiging vormen.

Dit is een volledig onbewust proces dat zich afspeelt in het autonome zenuwstelsel. Net zoals je zonder enige bewuste inspanning ademt, neem je de tekenen om je heen automatisch waar.

Het scannen van je omgeving

Deze onbewuste scan naar potentieel gevaar vindt al plaats vanaf de geboorte. Het is zeer belangrijk voor je overleving. Je lichaam is ontworpen om te observeren, te verwerken en te reageren op wat er om je heen gebeurt.

Baby’s reageren op gevoelens van gevaar, veiligheid of nabijheid van hun ouders. Dit gebeurt vanaf het moment dat je geboren wordt, en je brengt de rest van je leven onbewust door met het scannen en evalueren van deze tekenen van gevaar of veiligheid.

Drie niveaus van responsontwikkeling

Binnen de polyvagaaltheorie beschrijft Porges drie evolutiestadia. De theorie stelt dat de interactie tussen het sympathische en het parasympathische zenuwstelsel niet alleen een kwestie van evenwicht is. Porges gelooft dat een hiërarchie van reacties deel uitmaakt van het autonome zenuwstelsel.

Hij stelt dat de reacties in drie stappen plaatsvinden, namelijk:

• Immobilisatie. Dit is de meest elementaire stap. Deze reactie op tekenen van gevaar heeft te maken met de nervus vagus. Het dorsale deel van de zenuw reageert op tekenen van extreem gevaar en immobiliseert je volledig. Het is alsof je parasympatische zenuwstelsel op volle snelheid wordt geactiveerd en de reactie van het lichaam je op de plek bevriest.
• Mobilisatie. Deze reactie komt van het sympathische zenuwstelsel, dat je helpt te mobiliseren tijdens gevaarlijke situaties. Het is een manier om terug te vechten tegen een bedreiging.
• Sociale betrokkenheid. Dit is de laatste stap en de laatste reactie die de mens in deze hiërarchie ontwikkelt. Het reageert op de ventrale zijde van de onderste zenuw die deel uitmaakt van de zenuw die reageert op gevoelens van veiligheid en verbondenheid. Sociale betrokkenheid is een proces dat je in staat stelt je verankerd te voelen in gevoelens van veiligheid en rust.

De impact van trauma

Voor mensen die trauma hebben meegemaakt, vooral wanneer immobilisatie een belangrijk onderdeel van de gebeurtenis was, kan je vermogen om je omgeving te scannen op tekenen van gevaar ernstig vervormd zijn.

Een van de functies van het systeem is volgens de polyvagaaltheorie, dat je niet weer in een kwetsbare positie terechtkomt. Het lichaam reageert dan ook om dit te voorkomen. Als gevolg daarvan ben je misschien veel gevoeliger voor de tekenen om je heen en neem je een dreiging waar waar waar die er niet is.

Zo kunnen veel onschuldige of goedaardige signalen worden geïnterpreteerd als bedreigend door iemand die een trauma heeft meegemaakt. Een verandering in de gezichtsuitdrukking, een toon van de stem of een bepaalde lichaamstaal kan een onbewuste defensieve reactie uitlokken.

De nervus vagus en de polyvagaaltheorie

Je nervus vagus speelt een rol in veel delen van je lichaam. Het heeft een belangrijke invloed op de craniale zenuwen die het sociale betrokkenheid regelen door middel van gelaatsuitdrukking en vocalisatie.

Mensen verlangen naar veiligheid en vertrouwen in hun interacties met andere mensen. We leren snel de signalen te interpreteren die ons vertellen dat we niet veilig zijn. Daardoor wordt het makkelijker voor je om gezonde en waardevolle verbindingen met andere mensen aan te gaan.