Wat houdt een platonische liefde eigenlijk precies in?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Daniela Alós.

Laatste update: 27 december, 2022

Platonische liefde wordt heel vaak gebruikt in de dagelijkse taal. Wanneer we het gebruiken, hebben we het meestal over een vorm van niet-seksuele, niet-romantische liefde tussen twee vrienden. We noemen het “platonisch” waarmee we verwijzen naar de filosofieën van Plato. Toch zal je in dit artikel merken dat dit niet precies zijn idee van de liefde was. Wat houdt een platonische liefde in?

De liefde is altijd één van de meest besproken onderwerpen geweest. Sinds het begin der tijden is het een inspiratiebron voor dichters, schrijvers, denkers en filosofen. En dat is het nu nog steeds. Uiteraard is de oud-Griekse filosoof geen uitzondering op die regel.

Wat informatie over Plato

Plato was een Griekse filosoof. Eerst was hij een leerling van Socrates. Later werd hij de leraar van Aristoteles. Plato heeft veel geschreven. De bekendste geschriften zijn waarschijnlijk zijn Symposium en zijn Allegorie van de Grot. In het Symposium sprak hij over zijn idee van de liefde. Het is dus hieruit dat we ons idee halen van wat een “platonische liefde” is.

Voor Plato was de liefde een motivatie die ons de schoonheid op zich liet ontdekken en ervaren. Je moest de schoonheid echter vanuit een dualisme zien. Dit is één van de voornaamste ideeën in zijn filosofie.

Dualisme is het filosofisch concept dat zegt dat hoe we onze werkelijkheid zien, afkomstig is van twee onafhankelijke bestanddelen die zich nooit vermengen: het materiële (lichamelijke) en het immateriële (spirituele).

Ze kunnen misschien samenkomen maar ze kunnen zich nooit echt verenigen. Plato dacht dat menselijke wezens uit een lichaam en een ziel bestonden. De ziel had te maken met het rijk van de ideeën. Het lichaam behoorde tot de stoffelijke wereld. De ziel moet samen met het lichaam bestaan waarin het gevangen zit. Beide werkelijkheden zijn echter volledig onafhankelijk.

Dit is het filosofische begrip waarop Plato zijn idee van de liefde gebaseerd heeft. Vele mensen hebben het echter misbegrepen. Het ging zo ver dat ze een platonische liefde als een spirituele soort liefde zagen die gekenmerkt werd door onthouding. Dat is echter niet het geval.

Het idee van de liefde die deze filosoof had, houdt het midden. Het ging niet echt over promiscue of onthoudend zijn want Plato zag de perfectie in stabiliteit.

Liefde

Er bestaan zovele betekenissen, gevoelens en manieren waarop het begrip liefde gebruikt wordt. Het is dus helemaal niet gemakkelijk om te proberen het op een eenvoudige manier te omschrijven. Er is echter één aspect van de liefde dat absoluut zeker is. Het is een universeel begrip dat te maken heeft met onze verbinding tot elkaar.

In het Nederlands omvat het woord liefde duizenden verschillende gevoelens. Het kan van alles zijn gaande van een hartstochtelijk verlangen en de intimiteit van een romantische liefde helemaal tot de niet-seksuele vertrouwelijkheid die je met je familie hebt. Het kan zelfs diepe verheerlijking inhouden zoals in de religieuze liefde.

Over welke soort liefde we het ook hebben, de emoties zijn altijd uitermate sterk. We kunnen zelfs zeggen dat die emoties onweerstaanbaar zijn. Het is immers onmogelijk om eraan te ontsnappen. De platonische liefde vormt eigenlijk een heel belangrijk onderdeel van onze relaties met elkaar. Daarom is het in de kunsten zo’n inspiratiebron en bestudeert de psychologie het zo vaak.

Wat is het idee achter een platonische liefde?

Wanneer we liefde met het woord “platonisch” verbinden, dan betekent dit dat we het over Plato en zijn filosofie moeten hebben. Aan de hand van een voordracht van Socrates, zegt Plato dat de liefde de motivatie of de impuls is die ervoor zorgt dat we schoonheid willen begrijpen en ervaren.

Het gaat over vormen van liefhebben of eeuwige, begrijpelijke en volmaakte ideeën die voorbij de fysieke schoonheid gaan (wat niet betekent dat hij die uitsluit).

Plato dacht met andere woorden dat de liefde afkomstig was van ons verlangen om schoonheid te ontdekken en te ervaren. Het proces begint wanneer je fysieke schoonheid waardeert. Daarna gaat het over naar de spirituele vorm. Het hoogste niveau is dus een zuivere, hartstochtelijke en onbaatzuchtige ervaring van de essentie van schoonheid.

Zoals je kan vaststellen, heeft een platonische liefde dus niet echt iets te maken met een niet-romantische liefde. Het is eerder een vorm van liefde die voorbij de fysieke schoonheid gaat, hoe moeilijk dat ook kan zijn.

Het bezit ook niet echt seksuele elementen. Plato dacht immers niet dat liefde echt over een andere persoon ging. Hij zag het als iets dat we verondersteld werden op de overstijgende essentie van schoonheid te richten.

Hierover zegt Plato het volgende in het Symposium:

Schoonheid en liefde volgens Plato

Volgens Plato beginnen we met de liefde te ervaren wanneer we schoonheid ontmoeten. Onthoud uiteraard dat volgens zijn definitie de liefde ons aanmoedigt om schoonheid te ontdekken en te ervaren. Eigenlijk is er ook sprake van verschillende stadia. Je ervaart in die stadia de verschillende soorten schoonheid:

• Fysieke schoonheid: dit is het eerste stadium. Het begint met een gevoel van liefde voor een fysiek lichaam. Dit evolueert dan naar het waarderen van hun schoonheid in het algemeen.
• De schoonheid van de zielen: nadat we de barrière tussen waardering en verliefd worden op het fysieke lichaam van een persoon overschreden hebben, beginnen we ons te richten op wie ze van binnen zijn. Dit stadium heeft dus te maken met hun morele en culturele achtergrond. Dit is ook de fase waarin je verder gaat dan het materiële (hun lichaam) en overstapt naar het immateriële (hun ziel).
• De schoonheid van de wijsheid: de weg van de waardering van de spirituele schoonheid leidt altijd naar een liefde voor kennis en ideeën. Dit gaat verder dan de persoon van wie je houdt.
• De schoonheid op zich: wanneer je voorbij de eerste drie stadia gekomen bent, dan opent zich nog één laatste deur. Het is de kans om een liefde voor schoonheid op zich te ervaren. Het is niet gebonden aan een persoon of aan een voorwerp. Dat is ook de reden dat dit het hoogste en opperste niveau van de liefde is.

De laatste stap houdt in dat je op een hartstochtelijke, zuivere en onbaatzuchtige manier schoonheid ervaart. Het heeft te maken met een gevoel dat na verloop van tijd nooit zal verdwijnen of veranderen. Het gaat dus helemaal niet over een niet-romantische liefde. Het gaat wel over het waarderen van ideeën en van volmaakte, eeuwig, begrijpelijke vormen.

Waarom beschouwen wij een platonische liefde als een niet-romantische liefde?

Marsilio Ficino was de eerste persoon die in de 15e eeuw de uitdrukking “platonische liefde” gebruikte. Toen hij het gebruikte, doelde hij op een liefde die zich richt op de intelligentie van een persoon en op de schoonheid van zijn karakter, en niet op hun fysieke uiterlijk. Het is dus een liefde die alleen in de wereld van de ideeën bestaat, een volmaakte, onvergankelijke soort liefde.

Volgens Plato kunnen we eigenlijk nooit een zuivere vorm van dit gevoel bereiken. Hij zei dat dit kwam omdat liefde niet over belangen gaat maar over deugd. Dat is met andere woorden wat een volmaakte liefde zou zijn. Perfectie is echter slechts een illusie. In de reële wereld is niets volmaakt omdat perfectie alleen in het rijk van de ideeën bestaat.

We proberen het in eenvoudigere termen uit te leggen. Eigenlijk is een platonische liefde een ideale soort liefde waar er geen sprake is van seksueel verlangen. Dat is ook de reden van de betekenis die wij aan deze uitdrukking geven wanneer we het in het dagelijks leven gebruiken.

Wij zien een platonische liefde als een niet-romantische liefde die je voor een vriend hebt. Het betekent uiteraard ook dat deze liefde niet-seksueel is.

De uitdrukking stemt dus toch overeen met wat Plato over de liefde zegt. Wat ware platonische liefde echt inhoudt, raakt het echter maar een klein beetje. De manier waarop wij de uitdrukking tegenwoordig gebruiken, is niet 100% fout maar het is toch nog steeds een beetje verkeerd.

Wat houdt een platonische liefde in?

Volgens Plato is Schoonheid hetzelfde als Rechtvaardigheid, Goedheid en Waarheid. Liefde gaat dus altijd over Schoonheid, Rechtvaardigheid, Goedheid en Waarheid. Een platonische liefde heeft in feite maken met het vinden van het deel van je ziel dat je mist, in de andere persoon. Die persoon is echter vooral een afbeelding van wat jij als goed, mooi, oprecht en rechtvaardig beschouwt.

Een platonische liefde is dus niet hetzelfde als het soort niet-romantische, vriendschappelijke liefde zoals wij het zien. Het is een middenweg die uiteraard ook seksuele aspecten kan hebben hoewel dat niet de voornaamste focus is. Deze vorm kan verder gaan dan alleen het lichaam van een persoon.

Het gaat over in staat zijn om verliefd te worden op ideeën, op de ziel van de andere persoon. Dat betekent echter niet dat we de lichamelijke, seksuele dingen moeten uitsluiten. Deze dingen kunnen er ook deel van uitmaken maar liefde gaat veel verder dan dat.