Wat betekent cynisme in de filosofie?

Deze denkschool verachtte traditionele waarden en excessen. In feite zagen de cynici honden als rolmodellen, omdat deze dieren leven zonder zich zorgen te maken over "wat mensen zullen zeggen."

Je hebt vast wel eens het woord “cynicus” gehoord of gebruikt om te verwijzen naar iemand die leugenachtig is of die, als hij weet dat hij iets verkeerds heeft gedaan, geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn daden. Vandaag gaan we het hebben over cynisme in de filosofie.

Dit begrip van de term is actueel, omdat het oorspronkelijk verwees naar een filosofische school. De houding van cynische filosofen komt overeen met de betekenis van hun naam. Het bijvoeglijk naamwoord “cynisch” in het Grieks is“kynikós,” wat “hondachtig” betekent.

Op zijn beurt is dit woord weer afgeleid van“kynós,” wat “hond” betekent. Dit betekent dat de Cynici oorspronkelijk mensen waren die zich gedroegen als honden, onverschillig en schaamteloos over de dingen die ze deden.

Het begin gaat terug tot het oude Griekenland met de Griekse filosoof Antisthenes en Diogenes van Sinope, twee grote vertegenwoordigers van het cynisme.

Wat noemen we cynisme in de filosofie?

Cynisme in de filosofie is een manier van leven die wordt gekenmerkt door minachting voor traditionele gebruiken en waarden. Deze zienswijze en manier van leven ontstond in het oude Griekenland, toen het gemeenschapsgevoel dat de Griekse steden verenigde en identificeerde verloren ging.

Cynici verachtten niet alleen de conventies van hun tijd, maar hadden ook een diepe minachting voor degenen die een leven leidden vol overdaad en overbodige materiële goederen. Daarom worden cynische filosofen vaak afgeschilderd als verschoppelingen en wilden.

Dit komt omdat hun levensstijl overeenkwam met hun manier van denken over de wereld, waarbij ze sober en onzeker leefden. Deze houding was niet bedoeld om burgers te provoceren, maar eerder om hun geweten wakker te schudden. Volgens de filosofie van het cynisme maakt een leven vol materiële goederen mensen tot slaven.

Cynici geloofden dat je moet leven met wat rechtvaardig en noodzakelijk is op een manier die voldoet aan de basisbehoeften van mensen.

Bovendien vernietigen ze in hun streven naar materiële goederen de natuur en natuurlijke hulpbronnen.

In welke context ontstaat het?

De filosofie van het cynisme ontstond door de veroveringen onder leiding van Alexander de Grote tussen 334 en 323 v. Chr. Zijn overwinning op Athene had invloed op de vernietiging van de Atheense democratie, met al haar gemeenschappelijke en politieke waarden.

Zo ontstond geleidelijk een nieuwe sociale organisatie, gekenmerkt door de figuur van een koning die regeert en beslist over openbare aangelegenheden, zonder de gemeenschap daarbij te betrekken. In deze context verloor de identiteit tussen ethiek en politiek, die ten grondslag lag aan het Griekse filosofische denken, haar betekenis.

In plaats daarvan werd het noodzakelijk dat reflectie zich richtte op het richting geven aan het leven van individuen.

De filosofie van het cynisme bood een leidraad voor het leven van individuen, aan hun lot overgelaten in een veranderende en instabiele wereld.

Dit betekende dat de filosofie zich moest richten op individualiteit en niet op de gemeenschap.

Het begin van het cynisme

Hoewel Diogenes “de Hond” vaak wordt beschouwd als de grondlegger van de cynische school, was het volgens geleerden eigenlijk Antisthenes.

Al met al is Diogenes van Sinope de belangrijkste vertegenwoordiger van de filosofie van het cynisme. Rond 380 voor Christus sloot hij zich aan bij de groep van de Cynosargus en besloot hij zijn levensverhaal in eigen handen te nemen.

Er wordt gezegd dat deze Griekse filosoof zijn toehoorders ontmoette in een gymnasium met de naam Cinosargo, wat in het Grieks “De Witte Hond” betekent. Zijn volgelingen namen de naam van de instelling dus letterlijk, want ze begonnen zich een hondachtige levensstijl eigen te maken en te verspreiden.

Er wordt gezegd dat Diogenes zijn geboortestad Sinope, nu Turkije, moest ontvluchten omdat zijn vader een vervalser van munten was. Hij nam dit voorbeeld als onderdeel van zijn levensfilosofie, maar op een andere manier.

In plaats van een muntenvervalser was Diogenes dus een vervalser in de zin dat hij de waarden van zijn tijd als vals beschouwde.

Kenmerken van deze filosofische stroming

De filosofie van het cynisme stelt geluk voor als het ultieme doel dat bereikt moet worden. Dit geluk is echter op geen enkele manier gerelateerd aan het bereiken van materiële zaken of aan een emotionele staat.

Het is eerder een staat van totale onthechting die wordt bereikt door voortdurende oefening in het doorstaan van tegenslagen en het vervullen van basisbehoeften. In deze zin zijn de kenmerken van deze filosofische stroming als volgt:

• Concept van askesis. Het verwijst naar herhaalde oefening met als doel ons lichaam en onze geest te laten wennen aan het weerstaan van inspanning. Zo beschouwd is het een training die dagelijks wordt beoefend.
• Menselijk ongeluk. Cynici zijn van mening dat mensen ongelukkig zijn omdat ze slaven zijn van luxe en genot. Deze hebben geen grenzen en verzwakken ook het karakter.
• Jezelf oefenen in lijden. Het doel van askesis is om mensen te trainen in lijden. Op deze manier bereidt het hen voor op het verdragen van tegenslagen als die zich voordoen.
• Zelfvertrouwen. De mens moet tevreden kunnen zijn met wat hij heeft, zonder zijn toevlucht te hoeven nemen tot externe dingen. In die zin is het een kwestie van wezens worden die zelfvoorzienend zijn.
• Vrijheid. Als we onafhankelijk worden van externe materiële goederen en de natuurwetten gehoorzamen, zullen we vrij zijn.
• Apathie. Het genereren van een sterk karakter, verstoken van emoties of passies, is belangrijk om de neiging van mensen naar overbodige wereldse goederen te kalmeren.

Vertegenwoordigers van filosofisch cynisme

Cynische filosofen werden gekenmerkt door hun twistzieke houding en hun brutale en schaamteloze acties.

Hun inspanningen waren echter gericht op een sober leven als demonstratie van hun levensfilosofie.

Antisthenes (445 v.Chr. – 365 v.Chr.)

Antisthenes was eigenlijk de cynische filosoof die deze filosofische houding vorm gaf. In zijn begintijd was hij een leerling van de sofist Gorgias. Na een tijdje ontmoette hij echter Socrates en begon hij naar zijn woorden te luisteren.

De filosofie van het cynisme begon onderwezen te worden in het gymnasium van Cynosarges totdat Diogenes van Sinope het cynische denken begon te verspreiden.

Dit was erg belangrijk, want in zekere zin werd het cynisme van Antisthenes geïnspireerd door de filosofische levenswijze van Socrates.

Diogenes van Sinope (400 v. Chr. – 323 v. Chr.)

Diogenes van Sinope was de meest illustere vertegenwoordiger van de filosofie van het cynisme. Zijn visie op de wereld, die tot uiting komt in zijn onthutsende zinnen, bracht hem ertoe om een leven zonder luxe te leiden en alleen te voorzien in de basisbehoeften van het levensonderhoud.

Ook zijn spottende en minachtende karakter ten opzichte van sociale normen en conventies zorgden ervoor dat hij in zijn tijd in laag aanzien stond.

Crates van Thebe (365 v.Chr. – 285 v.Chr.)

Het geval van de cynische filosoof Crates van Thebe was heel bijzonder, omdat hij werd geboren in een voorname en welgestelde familie. Dit was een grote tegenspraak met de principes van de filosofie van het cynisme.

Desondanks nam Crates afstand van zijn afkomst en stond hij bekend om zijn gedichten met een burleske ondertoon en zijn afkeuring van luxe en overbodigheid.

Hipparchia van Maroneia (350 v.Chr. – 280 v.Chr.)

In de geschiedenis van de filosofie wordt Hipparchia van Maroneia beschouwd als een van de eerste vrouwelijke filosofen. Ze was een leerlinge van Crates van Thebe, met wie ze trouwde. Zij leidde een levensstijl die in overeenstemming was met de school waartoe ze behoorde.

Hipparchia woonde verschillende openbare podia bij waar ze met andere mensen discussieerde over de cynische filosofie en in sommige gevallen over de typische rol van de vrouw, die ze doorbrak.

Ze was een sterke vrouw die fel werd bekritiseerd door sommige mannen uit die tijd. De reden hiervoor was omdat ze zich wijdde aan het cultiveren van deugdzaamheid in plaats van huishoudelijke zorg.

Cynisme in de hedendaagse wereld

In de hedendaagse wereld heeft het woord “cynicus” een denigrerende betekenis, heel anders dan in het oude Griekenland.

Een artikel  (Spaanse link) gepubliceerd door de Universiteit van Granada stelt dat de term “cynisme” verwijst naar een houding van pure onverschilligheid en totaal sarcasme ten opzichte van de overtuigingen en waarden van anderen. Om deze onenigheid te uiten, nemen cynische mensen vaak hun toevlucht tot provocaties en beledigingen.

Als gevolg daarvan worden ze vaak gekarakteriseerd als schaamteloze, kwetsende, spottende en kritische individuen. Desondanks zijn er uitdrukkingen en tendensen die wijzen op een gematigd modern cynisme.

Het verheerlijkt zijn kritische karakter als een vorm van vrijheid van meningsuiting die nodig is om de sociale en politieke waarden van een bepaalde samenleving te herzien.

De blijvende erfenis van filosofisch cynisme

Doorheen dit artikel ontdekten we dat het cynisme in de filosofie een diepgaande en radicale denkschool was. Zijn provocerende houding was nuttig om de conventies van het tijdperk waarin het ontstond uit te dagen.

Het wilde ook een leven verspreiden en herwaarderen dat vrij was van materiële gehechtheden en valse schijn. Deze vroege betekenis is echter aan het veranderen.

Tegenwoordig heeft cynisme een nogal pessimistische en gedesillusioneerde vorm aangenomen. Toch kunnen de cynische leringen alleen maar geprezen worden. Dit omdat ze ons uitnodigen om kritisch na te denken over onze eigen waarden en gedrag.