Validisme: een vorm van discriminatie

Validisme is een zeer wijdverbreide manier van denken in de westerse wereld. Het weerspiegelt echter niet alleen desinformatie en onwetendheid, het beschadigt ook het sociale weefsel. Maar wat is het en waarom is het zo schadelijk? Ontdek het hier.

Validisme is een negatief vooroordeel tegen mensen met een handicap of functionele diversiteit. Zij die deze denkwijze aanhangen geloven dat iedereen zich ofwel moet schikken naar de normen en gewoonten van de meerderheid ofwel moet worden uitgesloten.

Helaas is validisme een van de meest wijdverbreide vormen van discriminatie. Helaas zien veel mensen de wereld vanuit dit perspectief, vooral omdat het idee van een concurrerende samenleving overheerst. Daarin  hebben de sterksten de overhand. Er zijn zelfs velen die niet geloven dat deze ideeën een vorm van uitsluiting zijn, maar een soort ‘natuurlijke selectie’.

Mensen die dit vooroordeel vertonen beschouwen een handicap als een ‘fout’. Zij geloven dat alles wat afwijkt van de meerderheidsnorm of geaccepteerde normaliteit een gebrek is en geen uiting van diversiteit op dezelfde manier als etniciteit, geslacht of seksuele voorkeuren. Deze ideologie staat de opbouw van rechtvaardige samenlevingen in de weg.

Validisme en discriminatie

Validisme is geen theorie of een doctrine, maar een ideologie. Het is een systeem van overtuigingen en praktijken waarin er maar één manier is om het menselijk lichaam en zijn relatie met de omgeving te begrijpen. De basis van deze ideologie is dat bepaalde capaciteiten waardevoller zijn dan andere. Daarom worden degenen die ze niet bezitten als inferieur gezien.

De capaciteiten die als superieur worden geschat zijn de meerderheid, of beter gezegd, de capaciteiten die door de markt in het kader van de productie worden gewaardeerd. De validisten geloven dat deze vermogens universeel moeten zijn en dat andere geen waarde hebben. Als gevolg hiervan beoordelen ze anderen op basis van het al dan niet bezitten van dergelijke eigenschappen.

In principe scheidt het validisme mensen in twee groepen: zij die productief zijn in termen van de formele markt en zij die dat niet zijn. Vanuit dit gezichtspunt worden degenen die niet volledig voldoen aan het heersende productiviteitsmodel ongewenste mensen. Tegelijkertijd worden hun wensen en behoeften genegeerd. Dit stelt barbaarse discriminatie in.

De uitdrukking van validisme

Volgens een artikel (Spaanse link) gepubliceerd in Actas de Coordinación Sociosanitaria, bestaat er meervoudige, samengestelde en intersectionele discriminatie.

De eerste ontstaat wanneer het individu verschillende episodes van discriminatie ervaart, als gevolg van verschillende factoren die zich op elk moment kunnen voordoen. De tweede combineert de discriminerende elementen in een bepaald geval, waardoor extra moeilijkheden ontstaan.

De derde vorm van discriminatie is de intersectionele, waarbij alle discriminerende factoren tegelijkertijd optreden. Het komt bijvoorbeeld voor bij mensen met een handicap die een laag opleidingsniveau hebben, omdat ze moeilijk toegang hebben tot een academische opleiding. Op de lange termijn beïnvloedt dit hun integratie op de arbeidsmarkt. Dat vertaalt zich dan weer in sociale vooroordelen.

In een artikel (Spaanse link) gepubliceerd in de Revista Argentina de Educación Superior staat dat er twee verschijningsvormen zijn van validisme op onderwijsniveau. Aan de ene kant is er de uitvinding van de ‘gemiddelde leerling’, en aan de andere kant het ‘gehandicaptenprobleem’ (ook verzonnen). Dit houdt de ableistische ideologie in stand.

Capaciteit en functionaliteit

Een van de meest twijfelachtige punten van validisme is dat in deze ideologie de term capaciteit wordt verward met functionaliteit. Een artikel (Spaanse link) gepubliceerd in het tijdschrift Po lítica y Sociedad specificeert dat capaciteit verwijst naar de bekwaamheid om iets uit te voeren.

Functionaliteit daarentegen verwijst naar de mogelijkheid om een actie te bevorderen, op een specifieke en nuttige manier voor anderen.

Een individu kan bijvoorbeeld het vermogen bezitten om mooie gedichten te schrijven. Dit wordt echter misschien niet als functioneel beschouwd. Dit omdat het geen directe voordelen oplevert in een bepaalde vorm van productie of markt.

Een gedicht kan deze realiteiten in twijfel trekken of nieuwe gevoeligheden tegenover deze realiteiten creëren. In feite onthult poëzie het leven, maar het maakt de productie niet sneller of efficiënter.

Tegenwoordig spreken we van mensen met verschillende capaciteiten in plaats van ‘mensen met een handicap’. Een artikel (Spaanse link) gepubliceerd in Art and Identity Politics beweert dat mensen met een handicap door hun beperkingen hun leven doorbrengen met het herstellen van de mogelijkheden die anderen vanaf het begin genoten. Dit gaat van scholing en werk tot vrije tijd en plezier.

Een blinde is bijvoorbeeld niet in staat bepaalde dingen te doen. Er zijn echter, zoals blijkt uit duizenden voorbeelden, veel dingen die ze wel kunnen. Wat ze niet kunnen is werken in een gewone fabriek.

Functionele diversiteit: een manier om met validisme om te gaan

Functionele diversiteit is een begrip dat aan kracht wint, vooral in de confrontatie met validisme. De term werd in 2005 voorgesteld door de humanist Javier Romañach Cabrero. Het wordt gedefinieerd als het verschijnsel dat mensen verschillende capaciteiten van elkaar hebben en zelfs grote verschillen in zichzelf vertonen gedurende hun leven.

Uit het voorgaande volgt dat capaciteiten geen statische en onveranderlijke werkelijkheid zijn, maar eerder een dynamische sfeer in voortdurende transformatie. Daarom is het, net zoals culturele en seksuele diversiteit bestaat, ook aannemelijk om te spreken van functionele diversiteit. Samenlevingen moeten niet uniform zijn, maar deze verschillen accepteren, omdat ze verrijkend zijn.

Het voorgaande is des te dwingender als je bedenkt dat machines de mens al in veel taken vervangen. Het betekent niet dat we allemaal gehandicapt zullen raken tegenover deze apparaten, maar eerder dat we nieuwe capaciteiten moeten ontwikkelen tegenover deze apparaten. Daarom geloven velen dat validisme een ideologie is die voorbestemd is om te verdwijnen.