Uitvoerende functies: de geestelijke vermogens van de hersenen

Uitvoerende functies zijn complexe cognitieve processen. Het zijn geestelijke activiteiten die we gebruiken om met onze omgeving en het werk om te gaan.

We gebruiken ze ook om te creëren, om sommige activiteiten voorrang te geven op andere, om de tijd te controleren en zelfs om onszelf te motiveren. Het zijn automatische processen die we elke dag uitvoeren zonder het zelf te beseffen.

Op het eerste zicht kan dit alles moeilijk lijken om te begrijpen. Vaak horen we dat de hersenen net als een computer werken omdat ze dezelfde mechanismen gebruiken. We kunnen echter met zekerheid zeggen dat de hersenen veel geavanceerder zijn.

Uitvoerende functies zijn verfijnde activiteiten door middel waarvan we ons gedrag regelen en onze doelstellingen verwezenlijken. Dit is iets dat elke vorm van technologie op een aanzienlijke manier overtreft.

Laten we bijvoorbeeld zeggen dat we in bed liggen met een boek in de hand. We zoeken het hoofdstuk waar we gestopt zijn met lezen. Tegelijkertijd denken we aan de dingen die we de volgende dag zullen doen. We stellen een doel en beslissen wat we zullen uitstellen en wat we eerst zullen doen.

Onmiddellijk voelen we ons enthousiast over de doelstellingen die we voor de volgende dag gepland hebben. Daarna focussen we ons op het lezen van het boek. Intussen herinneren we ons ook dat we het licht moeten uitdoen en over een uurtje moeten gaan slapen.

Dit eenvoudige voorbeeld toont aan hoe onze hersenen in een kleine tijdfractie ontelbare processen uitvoeren. Meer specifiek kunnen we zeggen dat ze dit in enkele seconden doen. We schenken aandacht, stellen prioriteiten, maken plannen, volgen op en richten ons op vooraf bepaalde doelstellingen.

De frontale hersenkwab

Menselijke wezens worden niet geboren met al hun uitvoerende functies al klaar voor gebruik. Een merkwaardig feit is vele van deze processen hun volledige functionaliteit pas rond de leeftijd van 25 jaar bereiken.

De reden hiervoor is dat deze cognitieve vermogens zich vooral in de prefrontale hersenstructuren bevinden. Die hersendelen zijn de laatste die zich ontwikkelen.

Alexander Luria was de eerste neuroloog die over deze functies gesproken heeft. Vanuit het oogpunt van de evolutie van onze soort veronderstellen ze een nieuw aspect dat met twee mijlpalen verbonden is: de verwerving van de taal en de uitbreiding van de frontale hersenkwabben. Deze gebeurtenissen hebben toen een complete revolutie veroorzaakt.

Sociale groepen werden geavanceerder. Er was ook sprake van meer voordelen die ons gebracht hebben waar we nu zijn. Het is echter belangrijk dat we een essentieel aspect vermelden.

Naarmate we volwassen worden, evolueren deze processen. Dit is een gevolg van onze genetische code. Ondanks dit feit is de volledige verwerving van de uitvoerende functies afhankelijk van meerdere elementen.

De ontwikkeling van de hersenen

Wanneer we twee jaar oud zijn, dan zijn de soorten interacties die we krijgen en ook de kwaliteit van die interacties de sleutel. Stressvolle ervaringen als gevolg van onveilige hechtingen maken een goede ontwikkeling moeilijk.

• Elkhonon Goldberg begrijpt de uitvoerende hersenen echt. In zijn boek, The Executive Brain, legt hij uit hoe de uitvoerende functies zich in de frontale hersenkwab bevinden. Dit is het hersendeel waar zich onze sociale interacties bevinden.
• Als een kind dus geen betekenisvolle banden met zijn ouders tot stand brengt of geen goede opvoeding krijgt, dan is de kans groot dat hij of zij deze cognitieve processen niet op een doeltreffende manier zal ontwikkelen of gebruiken.
• Anderzijds moeten we ook opmerken dat stoornissen zoals dyslexie, aandachtsstoornissen (met of zonder hyperactiviteit), dyscalculie, schizofrenie of welke vorm van hersenbeschadiging dan ook de uitvoerende functies kunnen aantasten.

Het goede nieuws is echter dat het mogelijk is om deze uitvoerende functies te trainen. Zolang we geen ernstige neurologische problemen hebben, kunnen we onze uitvoerende functies in belangrijke mate ontwikkelen.

Welke soorten uitvoerende functies hebben we?

Ook dieren bezitten uitvoerende functies. Ze zijn echter primitiever en eenvoudiger. Ze zorgen ervoor dat dieren zich bewust worden van hun behoeften. Op die manier zal hun waarnemingssysteem hun gedrag leiden. Ten slotte zorgt het er ook voor dat hun lichamelijke en motorische systemen een manier vinden om aan hun behoeften te voldoen.

Mensen handelen echter niet alleen om hun behoeften te bevredigen. Niet alleen onze instincten maar ook onze doelen, plichten, sociale vaardigheden en culturele kennis kenmerken ons.

Onze omgeving is zo ingewikkeld dat we hersenen nodig hebben die in staat zijn om zich aan te passen aan die verscheidenheid aan inwendige en uitwendige prikkels. Het is hier dat de uitvoerende functies een rol spelen.

We hebben het hier over de volgende uitvoerende functies:

• Plannen: Een reeks ideeën opmaken om een doel te verwezenlijken.
• Redeneren: Menselijke wezens maken vergelijkingen, schrappen, ontleden en kiezen informatie. Ze ontdekken.
• De tijd onder controle houden en beheren: Mensen houden de tijd in het oog die voor elke opdracht nodig is. Ze weten ook wanneer ze meer uren in iets moeten investeren.
• Informatie ordenen en structureren: Op die manier krijgt de informatie betekenis en een doel.
• Afremmen: Dit is het vermogen om onze instincten en impulsen te onderdrukken en onder controle te houden zodat we ons op de ideale manier gedragen.

• Zich focussen en informatie bewaren.
• Toezicht houden op opdrachten, doelstellingen en wensen en ze bewaken.
• Een werkend geheugen: Informatie opslaan die later op elk moment toegankelijk is. Dit is één van de belangrijkste uitvoerende functies.
• Flexibiliteit: Het vermogen om ons perspectief te veranderen en open te staan om uit nieuwe ideeën te leren.

Tot slot

De uitvoerende hersenen zijn ongetwijfeld het grootste geschenk dat onze evolutie als soort ons geschonken heeft. We mogen echter het feit niet negeren dat de uitvoerende functies hun werkzaamheid verliezen naarmate we ouder worden.

We moeten dus elke dag iets nieuw leren. Het betekent ook dat we altijd nieuwsgierigheid, kritisch denken en kwaliteitsvolle interactie met de mensen rond ons moeten stimuleren. Al deze handelingen voeden immers onze hersenen. Ze verschaffen ook energie om te vermijden dat deze cognitieve processen na verloop van tijd aftakelen.