The Man with No Name: de heruitvinding van een genre
Zijn haveloze hoed, onsterfelijke poncho, eeuwige sigaar en beruchte doordringende blik. Dit zijn enkele van de onmiskenbare kenmerken van die mysterieuze figuur die bekend staat als The Man with No Name. Hij was een man die het beeld van de Wild West-held, of antiheld in dit geval, voor altijd veranderde. Een personage dat tot leven werd gebracht door de onnavolgbare Clint Eastwood.
We leerden hem kennen als Joe in A Fistful of Dollars – in Amerikaans jargon kan deze naam gebruikt worden in de betekenis van “jongen” of “jongeman,” In For a Few Dollars More staat hij bekend onder de bijnaam “one-arm”. En, tenslotte, in The Good, the Bad, and the Ugly noemen ze hem gewoon “blondie.” Zijn naam is, net als zijn verleden, een absoluut mysterie.
We associëren zijn imago met een genre dat niet lang heeft bestaan, maar wel echt zijn stempel heeft gedrukt op de filmgeschiedenis. We hebben het hier over Spaghetti Westerns en een van de belangrijkste revoluties in het genre: de geboorte van The Man with No Name.
De Spaghetti Western
De Amerikaanse Western presenteert ons helden wier waarden in contrast stonden met de gebieden waar ze doorheen trokken: gebieden geteisterd door Indianen, bandieten en wetteloze steden.
In Europa was het genre spannend. Het was zo’n “oud” continent dat er niets meer te ontdekken viel, om verre en onontdekte gebieden tegen te komen was fascinerend.
Een artikel in het tijdschrift Área Abierta van de Complutense Universiteit van Madrid ging in op het mythische idee van stereotypen en hoe het genre Europa in de ban hield. In navolging van de middeleeuwse stijl van films veroverden westerns de archetypische held door een stevige grens te trekken tussen goed en slecht.
In Europa geloofden de mensen niet meer in feeën of mystieke wezens. Wel konden ze geloven in verre culturen, in die wilde “redskin” mannen. Europese filmmakers besloten het meest typisch Amerikaanse genre dat er bestond over te nemen. De Duitsers waren de eersten die het probeerden en vervolgens overspoelde de golf van de Europese Westerns stukje bij beetje de rest van het continent.
De eerste Europese producties
Tussen de jaren 60 en 70 begonnen oneindig veel producties te filmen. Verschillende Europese landen deden mee, waaronder Spanje en Italië. Spanje was door zijn bijzondere landschappen de ideale plaats om het dorre Noord-Amerikaanse landschap na te bootsen.
Deze producties hadden meestal geen groot budget en critici wezen ze meestal af. Daardoor begon men ze Spaghettiwesterns te noemen, op een duidelijk denigrerende manier. Eén man slaagde er echter in het genre opnieuw uit te vinden: Sergio Leone.
Zijn invloed is fundamenteel en hij inspireerde filmmakers als Quentin Tarantino, Martin Scorsese en zelfs George Lucas. Maar Leone’s werk werd niet altijd erkend, en, vooral in de Verenigde Staten, zou de rechtvaardiging van zijn filmwerk later komen.
Leone vond het genre opnieuw uit en gaf Clint Eastwood, die toen nog vrijwel onbekend was, de kans om een van de meest emblematische personages in de cinema te belichamen: The Man with No Name.
Hij doorbrak het archetype van de Amerikaanse westernheld om ons een mysterieus personage van twijfelachtige moraal te geven. Een man die niet alleen indianen doodschoot, maar ook iedereen die hem in de weg stond.
The Man with No Name: het doorbreken van de dichotomie tussen goed en kwaad
In de middeleeuwse traditie presenteerde men de held aan de hand van zijn afkomst en prees hij zijn deugden aan. Deze opdruk is in onze cultuur blijven bestaan, en dat zien we meestal bij superhelden in stripboeken.
We komen alles te weten over de held en natuurlijk belichamen ze een moraal die geworteld is in de maatschappij waarin ze leven. Ze komen eervol en nobel over, en soms zelfs praktisch perfect.
Het idee van de held is diep verbonden met de tijd waarin ze leven. Zo zien we in de Western trots op zijn geschiedenis en de verovering van het Westen, en ook de waarden van de beschaving. Dit is echter niet het geval in Leone’s Spaghetti Westerns.
In de films die de beroemde Dollar Trilogie vormen, bracht Clint Eastwood The Man with No Name tot leven. Hij was een personage dat waarden deed vervagen en het genre transformeerde.
The Man with No Name zou meer gecatalogiseerd kunnen worden als een antiheld dan als een held. We weten niets over zijn verleden, hij leeft voor geld en is absoluut koud. Zijn uiterlijk en zijn kleding nodigen ons uit te denken dat hij in veel verschillende culturen heeft geleefd, en toch is zijn afkomst onzeker.
Stilte als centraal onderdeel
Stilte is een centraal onderdeel van Leone’s films, en wordt een karakteristiek teken van de hoofdpersoon. De personages zijn niet op de vlakte. We komen eigenlijk vrij veel over hen te weten. Een goed voorbeeld is Tuco in The Good, the Bad, and the Ugly evenals het duistere plot tussen Indio en kolonel Mortimer in A Few Dollars More.
The Man with No Name contrasteert met de rest van de personages waarvan we de belangen, motivaties en het verleden kennen. Is hij goed of slecht? Is hij een held of een schurk?
De tweedeling wordt doorbroken, samengevoegd in The Man with No Name en we zien een personage dat rond het midden van die dunne lijn lijkt te zweven. Het lijkt erop dat zijn enige motivatie geld is en hij aarzelt niet om in elke situatie geweld te gebruiken. Maar we kunnen ook niet zeggen dat hij helemaal slecht is.
Zijn vuile blik, frons en kille uitstraling dienen om dat gevoel te creëren dat hij een verontrustende en totaal onvoorspelbare man is. Dit is een archetype dat in de hele trilogie wordt herhaald, en dat kan worden aangepast, hergebruikt en overgebracht naar andere scenario’s.
Dit is wat we zagen in de film Pale Rider, geregisseerd door en met Eastwood in de hoofdrol. In deze film zien we ook een outlaw die zich beweegt tussen goed en kwaad, simpelweg bekend als “the Preacher.”
Sergio Leone wilde geen nobele en vriendelijke personages uitbeelden; geweld en wanhoop zijn de overheersende thema’s in zijn films. In zijn onherbergzame plaatsen regeren overleving en persoonlijke belangen. The Man with No Name verdedigt anderen niet, toont onverschilligheid voor onrecht. Hij zal niemand redden als hij er zelf geen voordeel bij heeft.
Cinema als onderdeel van onze cultuur
Deze kilte waar we het over hebben wordt omlijst door een gewelddadige, vijandige, en natuurlijk zeer ongelukkige wereld. Om die sfeer te bereiken, gaf Leone ons vuile personages, stoffige en versleten kleren, en verontrustende en gerimpelde gezichten.
Op die manier wist hij een groter realisme te brengen dat sterk contrasteert met het onvervuilde beeld van de personages van de typische Amerikaanse western.
Het gezicht van The Man with No Name is perfect herkenbaar. Leone nam het echter op zich om al zijn personages nauwgezet in beeld te brengen, zelfs die welke slechts enkele minuten op de camera verschijnen.
In feite kreeg hij nogal wat kritiek voor het tonen van zoveel lelijkheid en ellende als hij deed. Een ellende die je kunt voelen in de sfeer en in de gezichten van de personages, versleten door de tijd en wachtend op de dood.
Goed en kwaad zijn relatief
Close-ups van handen, voeten, gezichten en blikken die bijna eeuwig zijn. Oneindige stiltes en onmiskenbare muziek. Dit zijn enkele kenmerken die Leone’s versie van cinema samenvatten. Cinema waarin goed en kwaad relatief zijn, en een stijl die sindsdien door velen is geïmiteerd.
Dit genre bracht talloze mensen naar de bioscopen. Het succes ervan leidde tot een overexploitatie die het onder zijn eigen gewicht zou doen bezwijken.
Een deel van de magie van deze films ligt in hun soundtracks. Deze is gecomponeerd door Ennio Morricone, de componist van veel van de meest onvergetelijke soundtracks in de cinema. Met zijn 90 jaar is hij nog steeds actief, hoewel dit jaar zijn laatste optreden zal zijn.
Leone en Morricone vormden een onmiskenbaar paar. Ze stonden erop dat de muziek eerst werd geschreven voordat de scène werd opgenomen. Zo bereikten ze een uitzonderlijke symbiose die verder gaat dan het scherm.
Stanley Kubrick zelf bewonderde Leone’s film Once Upon a Time in the West. Hij paste dezelfde technieken toe in zijn film Barry Lyndon.
Een onuitwisbare afdruk
De afdruk blijft zo onuitwisbaar dat vorig jaar de documentaire Sad Hill Unearthed (die werd genomineerd voor een Goya) werd gepresenteerd door de gelijknamige vereniging, die belast is met de restauratie van de mythische begraafplaats The Good, the Bad, and the Ugly in de provincie Burgos, Spanje.
Hieruit blijkt dat cinema zowel kunst, cultuur als natuurlijk erfgoed is. Juist daarom moeten we ervoor zorgen dat het niet in de vergetelheid raakt.