Syndroom van Susac, de vermeende ziekte van Goya
Francisco José de Goya y Lucientes was 46 jaar oud toen zijn leven compleet veranderde, omdat hij mogelijk het syndroom van Susac had. Zijn hoofd was plotseling vol ruis, verwarring en de zekerheid dat hij zijn verstand aan het verliezen was. Na twee jaar herstel in Cádiz kreeg hij nog wat nawerkingen. Doofheid was het duidelijkst.
Vandaag de dag bevestigen een aantal onderzoeken dat de oorsprong van deze aandoening niet syfilis was.
Toeval of ongeluk, wat Goya meemaakte gaf aanleiding tot een van zijn meest representatieve en productieve schilderperioden: de Zwarte Schilderijen. Zijn schilderijen waren niet meer ontspannend, gedetailleerd en helder. Hij overschreed een drempel naar een meer pessimistisch en introspectief universum na zijn ziekte, die zich vermengde met de historische periode waarin hij leefde.
Hij moest de Real Academia de Bellas Artes van San Fernando verlaten vanwege doofheid. Het vertrek leidde tot een werk waarin de werkelijkheid vervormd, duister en zelfs grotesk werd. Zijn verbeelding en meesterschap kenden geen grenzen. Volgens de huidige experts had de ziekte niets te maken met geslachtsinfecties, het inademen van chemische producten in zijn schilderijen of trombose.
De hypothese is nu dat Francisco het syndroom van Susac had, een auto-immuunziekte die overeenkomt met de complexe symptomatologie die deze gevierde Aragonees ervoer.
“Fantasie, verlaten door de rede, brengt onmogelijke monsters voort; ermee verenigd is ze de moeder van de kunsten en de oorsprong van wonderen.”
Het syndroom van Susac en Francisco de Goya
Zoals het verhaal gaat, trok Goya zich in 1819 terug in een landhuis dat bekend staat als Quinta del Sordo. Daar begon hij aan een serie muurschilderingen die nu bekend staan als Black Paintings. Hij was zijn gehoor al kwijt en had ook bepaalde problemen met zijn gezichtsvermogen, duizeligheid en uitgesproken stemmingswisselingen.
Een paar jaar geleden geloofden deskundigen dat zijn blootstelling aan lood hem ziek zou kunnen hebben gemaakt. Dit komt omdat de witte verf die hij voor zijn werk gebruikte een grote hoeveelheid van dit bestanddeel bevatte. Je bent je er misschien niet van bewust, maar het veelvuldig inademen ervan leidt vaak tot deze symptomen. Een interessant onderzoek uit 2017 onthulde echter nieuwe informatie.
Dr. Rona Hertzano van de Universiteit van Maryland in Baltimore voerde het uit en het tijdschrift New Scientist publiceerde het (Engelse link). Deze studie wijst erop dat Francisco de Goya het syndroom van Susac had. Deze kwaal verklaart waarom zijn kunst donkerder en grotesker werd.
Wat is het syndroom van Susac?
Dit is een zeldzame ziekte die zijn oorsprong vindt in het centrale zenuwstelsel. Het is een immuunstoornis met een zichtbare klinische triade:
- Encefalopathie.
- Visuele problemen.
- Gehoorproblemen.
De oorsprong is een vasculair probleem, kleine infarcten in verschillende slagaders van het encephalon, het netvlies en het binnenoor. Het begint meestal met terugkerende migraine totdat de patiënt in coma raakt. Bovendien zijn er meestal nawerkingen nadat ze uit de coma zijn ontwaakt, zoals slechtziendheid, doofheid, hallucinaties, gedragsveranderingen, geheugenverlies, etc.
Verder is het belangrijk om erop te wijzen dat het syndroom van Susac behandeld kan worden met corticosteroïden.
De ziekte kan Goya’s talent hebben versterkt
Elk jaar wordt er een medisch evenement gehouden dat bekend staat als de Historische Klinisch-pathologische Conferentie. Het doel is om een wetenschapper uit te dagen om de kwalen van een beroemde historische patiënt te diagnosticeren. Sommigen deden dat een paar jaar geleden met Charles Darwin en twee jaar geleden met Goya.
Dr. Hertzano gaf bewijs voor de mogelijke auto-immuunziekte van de schilder, die zijn doofheid, de veranderingen in zijn karakter, de hallucinaties en de artistieke stijl die zijn Black Paintings vorm gaven, zou verklaren. Opnieuw lijkt de aanwezigheid van een ziekte de oorzaak te zijn van de unieke stijl die sommige kunstenaars kenmerkt.
Een voorbeeld hiervan is Vincent Van Gogh en zijn bipolaire stoornis en Edvard Munch en Emily Dickinson met hun respectievelijke depressies. Het syndroom van Susac was echter niet de enige oorzaak dat Goya afgleed naar een sombere stijl. Het was een combinatie van factoren, zoals bijvoorbeeld het tijdperk waarin hij leefde.
De Spaanse oorlog, waarin executies en martelingen heel gewoon waren, waarin hebzucht en leegte heel gewoon waren, paste goed bij de duisternis die hij bewoonde vanwege zijn doofheid. Deze verandering in zijn stijl was avant-gardistisch en legde onbewust de basis voor de hedendaagse schilderkunst.
Zijn ziekte had vandaag de dag zonder problemen behandeld kunnen worden. Maar misschien had de wereld die werken die nu universele stukken in de geschiedenis zijn niet gehad als Goya niet doof was geweest. Soms is de wereld zoals hij zou moeten zijn.