Sociale kennis: wat is het en hoe verwerven we het?

We kunnen allemaal zien dat sociale fenomenen van nature erg verschillen van fysieke fenomenen. Want we bekijken ze niet alleen op een andere manier. We gaan er ook anders mee om. Maar wat is eigenlijk sociale kennis? En hoe bouwen we het op in onze geest? Wel, doorheen de geschiedenis hebben psychologen geprobeerd om precies op deze vragen een antwoord te bieden.

De studie van de sociale kennis is een erg ruim en uitermate relevant onderzoeksgebied. Het betreft een heel breed interessegebied. Bovendien kan het vanuit verschillende standpunten bekeken worden. Want de uitgangspunten kunnen psychologisch, opvoedkundig en epistemologisch zijn. In dit artikel bespreken we twee specifieke aspecten: de opbouw van voorstellingen van de sociale werkelijkheid en de aard van sociale fenomenen.

De opbouw van sociale kennis

Een sleutelaspect van de sociale kennis is begrijpen hoe het is opgebouwd. Wij mensen bouwen voorstellingen of modellen op door te observeren hoe de wereld rond ons werkt. Die voorstellingen verklaren dan wat we waarnemen. Dit helpt ons om betekenis te geven aan wat er om ons heen gebeurt. Bovendien laat het onze eigen modellen ontstaan die erg nuttig zijn als een kader voor actie.

Deze voorstellingen maken het inderdaad mogelijk om te anticiperen op wat er zal gebeuren. Dan kunnen we ook overeenkomstig handelen. We zien hier gemakkelijk de grote aanpassende waarde van het bezitten van een vermogen om geldige, betrouwbare modellen te creëren en aan te passen. Wanneer we bijvoorbeeld begrijpen hoe elektriciteit werkt en welke schade het kan toebrengen, dan zien we af van het idee om onze vingers in het stopcontact te steken!

Onze sociale omgeving is één kernaspect van de menselijke soort. Omdat we in een maatschappij leven, moeten we in staat zijn ons aan te passen aan een vijandige omgeving, zelfs al hebben mensen natuurlijke tekortkomingen. We hebben dus een ruime reeks sociale modellen verworven. Ze helpen ons om te weten hoe we ons elke dag in de sociale structuur moeten gedragen.

De drie voornaamste categorieën

De psychologie noemt deze voorstellingen of modellen van de maatschappij sociale kennis. Hierin vinden we drie belangrijke categorieën:

De kennis van anderen en van zichzelf

Door middel van onze ervaringen met anderen ontwerpen we modellen die ons toelaten onszelf en andere mensen te leren kennen. Weten hoe de geest van andere mensen werkt en hoe zij denken, helpt ons om vooruit te zien op hun acties. Onderzoeken over de zogenaamde “theorie van de geest” bevinden zich in dit onderdeel.

Morele kennis en kennis van de normen en waarden

Een persoon verwerft de regels of de normen die de relaties reguleren die hij met anderen heeft. Deze richtlijnen kennen maakt het ons dus mogelijk om ons aan onze gemeenschap aan te passen en met anderen samen te leven. Op dit gebied heeft de psycholoog Lawrence Kohlberg de ontwikkeling van de moraliteit bij het menselijk wezen bestudeerd.

De kennis van de instellingen

Nog een belangrijk aspect van sociale kennis is dat we de rollen begrijpen die mensen in de samenleving innemen. Hier hebben we het over de voorstellingen en de modellen die we over het gedrag van verschillende mensen in onze maatschappij hebben. Dat kunnen winkelbedienden, bankbeheerders of politici zijn. Dit helpt ons om bepaalde sociale handelingen uit te voeren zonder dat we de persoon tegenover ons moeten kennen. Want we weten welke rol die persoon moet spelen.

De aard van sociale fenomenen

Het lijkt misschien duidelijk dat er verschillen zijn tussen een fysiek fenomeen en een sociaal. Maar die verschillen beschrijven kan ingewikkeld worden. Je kan fysieke feiten omschrijven als objectief en onafhankelijk van het onderwerp/persoon en sociale fenomenen als subjectief en afhankelijk. Maar vanuit het standpunt van het sociaal constructivisme heeft dit onderscheid geen betekenis.

Eén poging om te begrijpen waaruit sociale fenomenen samengesteld zijn, is het voorstel van de filosoof  John Searle. Om de voorstellingen over de sociale wereld te begrijpen introduceert hij drie elementen. Vormende regels, de toekenning van functies en collectieve doelgerichtheid.

Net zoals een spel uit regels bestaat, stelt Searle dat instellingen dat ook zijn. Het belang van deze regels is dat zonder die regels het spel of de instellingen niet kunnen bestaan. Wanneer we bijvoorbeeld schaken, dan zijn het de regels die ons vertellen wat we wel en niet kunnen doen.

Als deze regels niet zouden bestaan, dan zou het spel geen betekenis hebben. Wel, hetzelfde gebeurt met onze instellingen. Ze bestaan voor zover wij zeggen dat ze bestaan. Eén duidelijk voorbeeld zijn de betaalmiddelen. Er bestaan regels die zeggen hoeveel een biljet waard is en onder welke voorwaarden ze uitgewisseld kunnen worden. Als die niet zouden bestaan, zou geld slechts metaal of papier zijn.

Functies toekennen

Wanneer we het over de toekenning van functies hebben, dan verwijzen we naar het geven van functies aan voorwerpen of aan mensen. We zeggen dat stoelen om op te zitten zijn en dat we vorken gebruiken om mee te eten. Maar dit zijn geen wezenlijke eigenschappen van de betrokken voorwerpen: wij geven ze hun functie.

Deze toeschrijving is grotendeels collectief en het creëert gedeelde kennis. De rol van collectieve doelgerichtheid is belangrijk. Want het is van belang dat we de functie van mensen en van voorwerpen in de samenleving begrijpen. Dit brengt met zich mee dat mensen overtuigingen, verlangens en bedoelingen delen.

Al deze dingen zorgen ervoor dat we binnen een kader kunnen handelen waar samenwerking mogelijk is. Het opent de deur zodat we samen kunnen leven in een maatschappij die voor alle leden veilig is en zich aanpast. Sociale kennis helpt ons te begrijpen en te weten hoe we in de maatschappij moeten handelen.

De studie van de sociale kennis heeft een grote waarde. Het zorgt er ook voor dat we op verschillende niveaus kunnen handelen. We geven een laatste voorbeeld: de opvoeding. Hoe meer we dit gebied begrijpen, hoe betere modellen of pedagogische maatregelen we kunnen ontwerpen. Dit helpt ons op weg om een rechtvaardiger en meer samenwerkende maatschappij te creëren.