Sociale kameleons, mensen die veranderen naargelang de omstandigheden

Sociale kameleons zijn kampioenen in het geven van een goede indruk. Ze aarzelen niet om een soort emotionele handelstechniek toe te passen waarmee ze hun eigen gevoelens, gedachten en meningen verbergen. De bedoeling is dat ze op die manier aanvaard worden en de goedkeuring van anderen krijgen. Deze manier van handelen veroorzaakt natuurlijk ernstige bijwerkingen voor de eigenwaarde van een persoon.

Heel waarschijnlijk zullen veel lezers zich nu een vreemde film van Woody Allen herinneren getiteld ‘Zelig.’ In deze film vertoont het hoofdpersonage een raar bovennatuurlijk vermogen. Hij is in staat zijn voorkomen volledig te veranderen zodat hij zich aan de omgeving kan aanpassen waarin hij zich bevindt. Uiteindelijk waarschuwt een jonge psychoanalist Leonard Zelig wat zijn echte probleem is. Zijn buitensporige onzekerheid zorgt ervoor dat hij zich tussen mensen camoufleert om zich aanvaard te voelen.

Dit is ongetwijfeld een extreem geval. Het is een grappige audiovisuele bespiegeling van Allen om het over psychologie, identiteitsproblemen en onze maatschappij te hebben. Maar er is een feit dat we niet kunnen negeren. Op een bepaalde manier zijn we allemaal sociale kameleons.

Het is niet gemakkelijk om jezelf te zijn

Onszelf tonen zoals we zijn, zonder enige barst en met volledige doorzichtigheid, is niet altijd gemakkelijk. Want we zijn bang voor “wat ze zullen zeggen.” We zijn bang om te teleur te stellen, de aandacht te trekken of niet te zijn wat anderen van ons verwachten. In een maatschappij leven dwingt ons om ons aan te passen. Dat weten we allemaal. Maar het is ook belangrijk te onthouden dat we moeten leren om mensen te zijn en geen personages. Een persoon zijn betekent dat we weten hoe we anderen met hun schakeringen, hun meningen, hun deugden en hun vreemde trekjes moeten respecteren. Het betekent ook dat we in staat zijn om eerlijk te zijn, dat we onze identiteit en waarden niet vervalsen omdat we zo graag aanvaard willen worden.

De sleutel is leren om mensen te zijn en geen personages.

Sociale kameleons en de psychologische kostprijs

Mark Snyder is een bekende sociaal-psycholoog aan de universiteit van Minnesota. Hij is een deskundige in het onderzoek van de universele behoefte om op het sociale vlak aanvaard te worden. Hij onthult een interessant aspect. Sociale kameleons zijn ontzettend ongelukkige mensen. Laten we daar eens even bij stilstaan. Stel je iemand voor die zichzelf elke dag dwingt om net als de mensen om hem heen te zijn.

Om hierin te slagen moet je gewend raken aan het denken en voelen van iets en dan het tegenovergestelde doen. Je moet dus in een voortdurende tegenstrijdigheid leven. Je slingert weg en weert tussen het persoonlijke gezicht en het publieke masker. Want je lacht als je daar geen zin in hebt. Je leeft op een dwangmatige manier. Dit is bijna een verslavend gedrag. Je probeert om altijd een goede indruk te maken. Maar het leidt zelden tot het tot stand komen van duurzame en bevredigende banden. Bovendien zorgt het meestal voor een ware psychologische uitputting.

De kostprijs

Want we mogen niet vergeten dat om de sociale kameleon “na te bootsen” we aandacht moeten hebben voor de sociale codes van elke context. Je moet de verborgen en de uitdrukkelijke communicatie die zich om je heen afspeelt, observeren en lezen. Die moet je dan imiteren. Maar je moet vooral een uitzonderlijke kneedbaarheid tonen waarmee je altijd uiterst overtuigend kan zijn.

Op elk moment de juiste persoon zijn vereist ook dat we ons altijd bewust zijn van de manier waarop anderen reageren. We moeten dus voortdurend hun sociale prestatie in het oog houden. Dan passen we ons gedrag aan zodat we het gewenste effect krijgen. We kunnen hieruit afleiden dat de slijtage van dit alles op korte en lange termijn immens is.

Voor authentieke sociale kameleons kan alles. Ze verliezen hun waardigheid, hun principes en zelfs hun waardesysteem om succes te verwerven, om zich deel te voelen van de groep of om erkenning te krijgen. Maar door na te apen en zovele rollen te spelen, zullen ze nooit in staat zijn tot authentieke relaties. Ze zullen nooit waardevolle vrienden of stabiele partners kunnen hebben, bij wie ze, zonder masker, zichzelf kunnen zijn..

Sociale kameleons of sociale zebra’s? Aan jou de keuze

In bepaalde beroepen hebben we de vaardigheden van een kameleon nodig, of we dat nu leuk vinden of niet. We hebben ze dan nodig om invloed uit te oefenen, te verleiden, klanten aan te trekken, vertrouwen op te bouwen en zelfs om te manipuleren. Voorbeelden hiervan vind je in de politiek, het rechtssysteem, de verkoop, de reclame, het theater of diplomatie. Want die vereisen de kunst om op een psychologische manier te jongleren. In deze gebieden is nabootsen een synoniem voor overleven en zelfs voor triomferen.

We zijn allemaal op een gegeven moment en op een bepaalde manier sociale kameleons geweest. Maar deskundigen in dit veld zoals Dr. Mark Snyder, vertellen ons dat we moeten leren om “sociale zebra’s” te zijn. Want dit is nodig als we echt een authentieke emotionele gezondheid, wijsheid en evenwicht willen verwerven.

Het maakt niet uit waar een zebra zich bevindt of bij wie of naast wat hij zich bevindt. Want ze zullen altijd dezelfde zijn. Hun strepen zullen nooit veranderen. Dit veronderstelt natuurlijk dat ze een gemakkelijk doelwit zijn voor roofdieren. En zoals we al weten, bestaan die ook in een sociale context. Onze “strepen” zijn misschien niet de huid, de stijl, het karakter of de stem die iedereen aangenaam vindt. Maar de weinigen die door onze authenticiteit en wat vreemde nuances geraakt worden, zullen onze beste bondgenoten zijn.

We willen hiermee besluiten. Er zijn weinig dingen zo onvruchtbaar en zo uitputtend als proberen om iedereen te behagen. Wat bereiken we door een stukje te zijn dat in elke puzzel past of een hendel die op een elk tandwiel past? Zo’n vaardigheid is niet geloofwaardig of gezond. Laten we dus leren om zonder maskers te leven. We kunnen consequente en dappere, unieke en uitzonderlijke wezens zijn, met elk van onze ‘strepen.’