Selectieve abstractie: het negatieve maximaliseren en het positieve minimaliseren

Selectieve abstractie is een type denkfout waarbij je het gevoel krijgt alsof het negatieve in je leven zwaarder weegt dan het positieve. Deze denkfout wordt niet bewust begaan, het wordt gewoon een automatische manier om de werkelijkheid te verwerken. De kans is groot dat je deze manier van denken hebt overgehouden aan je opvoeding, en dat je er verder nooit bewust bij stil hebt gestaan.

Als je in een omgeving woont waarin de negatieve aspecten van mensen en situaties alsmaar benadrukt worden, dan raak je eraan gewend dat deze manier van analyseren de juiste manier is. Als gevolg zal dit perspectief geleidelijk aan een vaste plek krijgen in je hersenen, en hierdoor zul je niet in staat zijn om de fouten in je eigen beredenering op te sporen.

Misschien heb je zelfs een aantal rechtvaardigingen voor deze manier van denken in je hoofd opgenomen. Misschien denk je dat je, door je alleen te richten op het negatieve, minder risico loopt om teleurgesteld te worden of gefrustreerd te raken wanneer je bepaalde doelen niet kunt bereiken of wanneer je ineens fouten of leegheid en tekortkomingen ontdekt bij andere mensen. Of wellicht ben je ervan overtuigd dat alleen kijken naar het negatieve een meer analytische en kritische houding is om aan te nemen, omdat de goede dingen niet hoeven te veranderen, maar in plaats daarvan juist de slechte dingen verbeterd moeten worden.

Selectieve abstractie in het dagelijkse leven

De mensen die deze denkfout in stand houden, worden vaak vrij boos vanbinnen. Het is voor deze mensen vrij normaal om een hele catalogus aan dingen te hebben die ze niet kunnen uitstaan of waar ze erg boos over worden. Ze pikken het niet als anderen te laat komen, ze tolereren gelieg veel minder, en conformisme en trends zorgen ervoor dat ze op ontploffen komen te staan. Tegelijkertijd zijn ze verontwaardigd of voelen ze zich zelfs aangevallen wanneer anderen een fout maken.

Selectieve abstractie is niet alleen gericht op de buitenwereld. Het wordt ook, vooral, gericht op zichzelf. Het gevolg hiervan is dat deze mensen praktisch ‘een hele film in elkaar zetten in hun hoofd’. Met andere woorden, mensen die de neiging hebben om voor elke situatie een verschrikkelijke uitkomst te bedenken, of in ieder geval een uitkomst die negatief is voor hen.

We geven even een voorbeeld: een jongen is een beetje te laat voor zijn afspraakje met zijn vriendinnetje. Zij raakt gelijk in paniek en denkt dat dit misschien wel zijn manier is om aan haar te laten weten dat hij niet meer zo geïnteresseerd in haar is.

Als gevolg denkt ze dat hij een onattente en egoïstische man is die niet van haar houdt, zoals hij haar in haar verbeelding al meerdere keren heeft duidelijk gemaakt. Wanneer de jongen eindelijk op komt dagen, gooit zij al deze beschuldigingen naar zijn hoofd, zonder zich te realiseren dat hij te laat was vanwege een auto-ongeluk, iets dat helemaal niet zijn schuld of intentie was.

Nog een voorbeeld, in dit geval op het werk, is het voorbeeld van iemand die met zorg een presentatie heeft voorbereid. Zoals hij al verwachtte, was de presentatie een succes. Een van de aanwezigen heeft echter een klein puntje van kritiek. Dit zorgt ervoor dat de persoon die de presentatie heeft gehouden zich er helemaal niet meer goed over voelt, en het enige dat hij in zijn geheugen opslaat is dat kleine puntje van kritiek, wat hij vervolgens de aankomende dagen keer op keer opnieuw zal beleven in zijn hoofd.

Hij gaat naar huis met het idee dat de andere aanwezigen vast ook allerlei op- en aanmerkingen hadden, maar dat zij deze gewoon niet hardop hadden uitgesproken. Hij begint te denken dat al zijn moeite tevergeefs was, omdat de presentatie niet voldeed aan zijn verwachtingen, welke gebaseerd waren op de voorwaarde om aan de verwachtingen van de anderen te voldoen.

Selectieve abstractie tegengaan

Wanneer je het leven altijd bekijkt vanuit selectieve abstractie, zal dit er onvermijdelijk voor zorgen dat je boos wordt en gefrustreerd raakt. Het verrijkt je leven op geen enkele manier, noch is het een gedachteproces dat je zou moeten cultiveren. Juist integendeel, het zou verstandig zijn om dit automatische gedachtepatroon volledig te wissen, zodat je een completer leven kunt leiden. Maar, hoe doe je dit?

Net als bij elke vorm van automatisch gedrag, moet je je er eerst bewust van worden. Stel jezelf eens de volgende vraag: Hoeveel waarde hecht ik aan de negatieve aspecten van mensen of situaties? Denk ik op de een of andere manier dat negativiteit meer aandacht verdient dan positieve dingen?

Zodra je eenmaal inziet dat er inderdaad sprake is van selectieve abstractie in je manier van denken, is het vervolgens belangrijk om een proces van zelfobservatie uit te voeren om na te gaan of dit patroon zich voordoet in elke situatie, of dat het alleen geactiveerd wordt onder bepaalde omstandigheden. Deze houding, waarbij je goed let op je eigen gedrag, zal je in staat stellen om erachter te komen hoe je deze denkfout ongedaan kunt maken. Waarschijnlijk zul je erachter komen dat dit patroon wordt opgewekt in omstandigheden waarin je je onzeker voelt.

Wanneer dit soort momenten zich voordoen, kan het helpen om tegen jezelf te zeggen: ‘Hey, je ziet weer eens alleen het negatieve’. ‘Je bent klaar om de volgende stap te zetten. Waarom probeer je niet eens te kijken naar het goede, het positieve?’

Probeer hier een permanente oefening van te maken, bijna een automatische manier van denken. Probeer elke keer dat je iemand of iets op een negatieve manier beoordeelt, dit oordeel gelijk eens tegen te gaan met een positief oordeel. ‘Ik heb deze tekortkoming gevonden, dus nu moet ik op zoek gaan naar een deugd.’ Zodoende, zul je al een heel eind op weg zijn om dat verschrikkelijke patroon van selectieve abstractie te doorbreken.