Nevel, een 'nivola' uit de Renaissance door Unamuno
In 1914 publiceerde Miguel de Unamuno een nogal eigenaardige roman, die hij liever onder de noemer ‘nivola’ schaarde, om zo de kritiek te vermijden die zou ontstaan als men het met andere werken zou vergelijken. De naam van de roman is Niebla in het Spaans en hij werd naar het Nederlands vertaald als Nevel. Het artikel van vandaag zal dit literaire juweel verkennen.
Unamuno is een van de belangrijkste auteurs van de Spaanse literatuur. Hij werd geboren in Bilbao in 1864 en stierf in Salamanca in 1936. Vandaag de dag geldt zijn naam als een van de grootste romanschrijvers en is hij ook een van de vertegenwoordigers van de Generatie van 1898 (Engelse link).
In dit werk verzamelt Miguel veel van de ideeën die hij in zijn eerdere geschriften heeft gepresenteerd. Hij doet dit echter door middel van het leven van Augusto Pérez, zijn hoofdpersoon, die hij afschildert als een rijke man met een rechtendiploma. Het verhaal zelf heeft niet al te veel wendingen, maar de schrijver heeft wel geprobeerd er een andere dimensie aan te geven.
Een nieuw werk dat hij zelf zou rangschikken onder de categorie ‘nivola’ en niet onder een roman, zoals men het conventioneel anders zou omschrijven. Het artikel van vandaag zal enkele van de sleutels van dit boek onthullen.
Bespreking van de nivola
Iets wat de lezer al vroeg zal opvallen, is dat de proloog is ondertekend door Víctor Goti. Hij is een van de personages in het stuk. Ook maakt de auteur een post-proloog waarin hij verklaart dat de lezer niet op het punt staat een roman te lezen, maar een ‘nivola’.
Om iedereen nog meer in verwarring te brengen, vertelt de epiloog de gebeurtenissen van het toneelstuk. Maar wel vanuit het gezichtspunt van Orpheus, de hond van de eerder genoemde Augusto Pérez.
Het begint allemaal wanneer Augusto een vrouw ziet waar hij uiteindelijk smoorverliefd op wordt. Hij probeert haar aandacht te trekken met zijn beperkte middelen, maar zij wijst hem af omdat ze al met iemand anders is.
Uiteindelijk gaat ze toch akkoord met een ontmoeting, maar alleen om van hem te profiteren. Later schrijft ze hem op haar trouwdag om uit te leggen dat het allemaal bedrog was.
Vanaf dit moment is de lezer getuige van een authentieke revolutie vanuit een vertellend oogpunt. Augusto is zo ongelukkig dat hij van plan is zelfmoord te plegen. Hij is echter slechts het personage in een toneelstuk en heeft als zodanig geen vrije wil. Alleen Unamuno, de auteur, kan de uiteindelijke beslissing nemen.
En dan…
Op dit moment breekt wat sommigen kennen als de ‘vierde wand’. Augusto besluit om met de auteur te praten. Hij spreekt dus rechtstreeks tot Unamuno.
Het personage komt uiteindelijk in opstand tegen de auteur, en legt zijn bedoelingen bloot. Op deze manier begint de auteur zich af te vragen of hijzelf een personage is uit een ander fictief verhaal. In hoeverre heeft hij een vrije wil?
Het doel is dat, wanneer Unamuno aan zijn eigen vrijheid en realiteit begint te twijfelen, de lezer op precies hetzelfde moment ook zijn eigen bestaan in twijfel zal trekken. Dus, wat als mensen alleen maar in een droom bestaan? Wat als ze slechts een deel zijn van iemands droom?
De grootsheid van de roman zit niet alleen in de plot, maar in het vermogen tot dialoog met de werkelijkheid van de lezer en de auteur. Vandaar dat Unamuno besluit het werk onder te brengen in een andere genre-indeling. In een aparte categorie doorspekt met parateksten. En door het een nivola te noemen, blokkeert hij het soort kritiek dat het zou kunnen labelen of vergelijken.
Werkelijkheden en ficties in Nevel, een nivola van Unamuno
Unamuno’s werk vertoont enige gelijkenis met ‘Het leven is een droom’ van Pedro Calderón de la Barca. In sommige opzichten is fictie werkelijker dan de auteurs zelf en voor Unamuno hebben de personages een eigen leven. De lezer laat ze dus leven en waar het om gaat is hoe men de literatuur doet herleven.
Dit alles hangt nauw samen met het probleem van onsterfelijkheid. Dat wil zeggen, als je bent wat je droomt en ieders droom is slechts de gewone werkelijkheid, dan is er geen manier om te zeggen dat het echt is.
Waar kwam zijn inspiratie voor zijn nivola vandaan?
Unamuno las de werken van Descartes en Calderón de la Barca. In feite is dat precies waar hij de inspiratie voor zijn nivola vandaan haalde. Het rationalisme van Descartes is erin terug te vinden, omdat er in principe geen reden is om te geloven dat wat de mens omringt meer is dan een droom.
Unamuno, hoewel gelovig, kan het bestaan van God niet rationeel afleiden zoals Descartes dat doet. Daarom heeft hij geen reden om te geloven dat wat hem omringt een droom of bedrog is. Dus, hoe zou je weten wanneer je zintuigen je bedriegen?
Unamuno verzamelt al deze complexiteit in Nevel, puttend uit verschillende extensies. Ten eerste is het de fictie waar de personages leven. Dan is er de omkaderende fictie, de plaats van de realiteit van de fictie, namelijk de plaats waar de fictieve auteur leeft. Tot slot is er buiten het boek, binnen de kaders, een andere werkelijkheid: de werkelijkheid van de lezer.
Met Nevel beschrijft de auteur verschillende vlakken die met elkaar verstrengelen. De auteur neemt uiteindelijk de rol aan van een personage wanneer hij Augusto ontmoet.
Met andere woorden, de lezer bevindt zich in een realiteit van de werkelijkheid die de wereld om hem heen is en, op zijn beurt, in een realiteit van de fictie waar Unamuno zich bevindt. Uiteindelijk bevinden de personages zich in de fictie van de fictie.
Meer filosofische aspecten in de nivola van Unamuno
Zoals te verwachten, gaat een van de fundamentele vragen in Nevel over vrije wil. Het wordt vanuit twee perspectieven gesteld: het eerste wordt gevonden in de fictionele entiteit, waaruit het personage voortkomt als ze vrij zijn.
Zo is er Augusto die zelfmoord wil plegen, maar merkt dat Unamuno dat niet toestaat, zodat hij er niet mee door kan gaan omdat hij gewoon een personage is. Op dit punt verschijnt dezelfde twijfel in het hoofd van de lezer.
De personages zijn geboren uit een taal, uit een nalatenschap. Daarom ben je niet vrij om te denken wat je denkt en duiken de twee mogelijkheden weer op: God bestaat niet, en de werkelijkheid is niets meer dan de droom die mensen dromen (Engelse link). Of dat God wel bestaat en de mensen slechts een goddelijke droom zijn.
Augusto vecht voor zijn leven. Het mag dan fictie zijn, maar het is tenslotte zijn leven. In zijn wanhoop kondigt het personage Augusto zijn lezers aan dat zij ook zullen sterven en dat het boek uiteindelijk een metafoor is voor het menselijk bestaan zelf.
Conclusie
Tot slot, wat is een nivola? Wel, het is een roman waarin de personages niet vooraf zijn gedefinieerd, maar worden gemaakt terwijl ze bewegen. De schrijver heeft geen uitgestippeld plan voor wat er zal gebeuren, net zoals dat in het leven zelf gebeurt.
Het doel van een nivola is niets anders dan critici in verwarring te brengen die de neiging hebben alles te vergelijken met ander eerder werk. Op die manier zorgt het voor een nieuw genre zonder precedent, zodat er niets is om het mee te vergelijken.
Voor Unamuno heeft een realistische roman iets onechts. Dit komt omdat het de lezer doet geloven dat het echt is en dat is het genre van mensen die niet beseffen dat hun werkelijkheid een droom is.
De nivola van Unamuno is echter een manier om elke roman te begrijpen. Een die alleen bestaat als je denkt, activeert en leest. Het is een ongemakkelijke roman, waarin de proloog ook een roman is; waarin werkelijkheid en metafictie zich in de tekst vermengen.