Neuro-esthetica, ontmoeting tussen neurologie en kunst

De neuro-esthetica slaat een brug tussen twee boeiende takken van de kennis: neurologie en kunst. In dit artikel zullen we bijvoorbeeld proberen te verklaren waarom we ons aangetrokken voelen tot bepaalde voorwerpen of gezichten.

Eeuwenlang zijn er veel vragen gerezen. “Wat is kunst?” “Hoe nemen we schoonheid waar?” en “Wat definieert iets als mooi?” Deze vragen zijn een inspiratiebron geweest voor vele discussies. Ongeveer 10 jaar geleden verscheen een vakgebied op het toneel, de neuro-esthetica.  Het voegt de kennis en de technieken samen die afkomstig zijn uit de neurologie en kunst.

Deze recente onderzoekslijn wordt ook NeuroArt genoemd. Dit vakgebied probeert een antwoord te vinden op deze vragen. Velen vinden het wellicht absurd om kunst te wegen en te meten. Het doel van deze ontwikkeling is gemeenschappelijke punten te vinden in alle artistieke werken.

De wetenschappers hebben als doel vast te stellen wat er in de hersenen van een persoon gebeurt wanneer hij een esthetisch werk of een kunstwerk aanschouwt. Wat gebeurt er wanneer die persoon zelf een kunstwerk maakt?

Wat is het nut van de neuro-esthetica?

Vanuit een biologisch standpunt kan de esthetische reactie op een gespecialiseerde soort aantrekking steunen. Deze speciale aantrekking omvat specifieke voorwerpen, mensen, kleuren, ideeën, enzovoort.

Aantrekking of afkeer hebben in onze evolutie een fundamentele rol gespeeld. De voordelen ervan zijn duidelijk. We worden bijvoorbeeld aangetrokken door de kleuren van gezonde voeding. Op dezelfde manier houden we niet van voeding die er slechts uitziet zoals rot fruit.

Bovendien voelen we ons ook meer aangetrokken tot bepaalde gezichten. We leren die kleine gebaren van het andere geslacht kennen die ons helpen op ons op een succesvolle manier voort te planten.

Anderzijds is kunst ook afhankelijk van de zintuigen. Die zijn op hun beurt afhankelijk van de hersenen. Om die reden bestaat er geen twijfel dat er op een neurologisch niveau signalen in de hersenen zullen zijn die erop wijzen dat iets ons bevalt.

Hoe is het mogelijk?

De voornaamste bevindingen in het gebied van de neuro-esthetica zijn afkomstig van verschillende soorten onderzoek. Zoals in vele gebieden hebben deskundigen de eerste resultaten geboekt als gevolg van de studie van cognitieve processen en van mensen met hersenschade.

Men heeft ook onderzoeken met neurologische beeldvorming uitgevoerd bij proefpersonen waarbij iemand positieve of negatieve beoordelingen geeft over kunstwerken. Dat heeft men uiteraard ook onderzocht terwijl andere vormen van kunst werden bekeken zoals dansen, muziek, schilderen, enzovoort.

Deze studies in de neuro-esthetica maken vooral gebruik van functionele magnetic resonance imaging. Dit geeft ons de mogelijkheid om informatie te verzamelen over de gebieden die tijdens een opdracht geactiveerd worden en met welke intensiteit. Er zijn ook onderzoeken die fysiologische technieken gebruiken zoals een elektro-encefalogram.

De verbinding tussen neurologie en kunst

Een team van neurologen heeft in 2007 een onderzoek uitgevoerd. Zij probeerden een antwoord te geven op de vraag of schoonheid al of niet volledig subjectief is.

Om dit te doen toonden ze beelden van beeldhouwwerken uit de klassieke kunst en die van de renaissance aan vrijwilligers. Die personen bevonden zich op dat moment in een magnetische resonantiemachine. Eerst toonden ze hen de oorspronkelijke beelden. Daarna toonden ze hen dezelfde beeldhouwwerken maar met gewijzigde verhoudingen.

Op zoek naar het verband tussen neurologie en kunst

Nadat ze de beelden gezien hadden, moesten de vrijwilligers zeggen of ze het leuk vonden of niet en dan de verhoudingen beoordelen. Hieronder vertellen we wat ze ontdekten.

Na het waarnemen van de oorspronkelijke sculpturen was er een activering van de  insula. Dit gebied heeft vooral te maken met abstract denken, beslissingen nemen en waarneming.

Wanneer ze zeiden dat ze de beeldhouwwerken mooi vonden, vertoonde het rechterdeel van de amygdala een reactie. Dit hersengebied is cruciaal in de verwerking van emoties en dan vooral tevredenheid en angst.

Een andere studie beweert echter dat de waarneming van schoonheid en lelijkheid in dezelfde gebieden wordt verwerkt (de orbitofrontale hersenschors). Volgens deze studie zit het verschil alleen in de intensiteit van de activering.

Niet alles heeft met de hersenen te maken

Niet alles heeft met de hersenen te maken. In de idee van schoonheid en aantrekking tot bepaalde kunstwerken is de invloed van de cultuur enorm. Het is daarom essentieel om rekening te houden met de sociale en culturele context wanneer we besluiten wat we mooi vinden.

Een onderzoek uit de neuro-esthetica waarbij de deelnemers kunstwerken te zien kregen heeft bijvoorbeeld het volgende vastgesteld. De deelnemers vonden de kunstwerken met het etiket MoMa (Museum of Modern Art) mooier dan de rest (waarvan de afkomst niet specifiek weergegeven was).

Bij neurologie en kunst kunnen er vele culturele bepalende factoren zijn. Het opwindende is echter dat twee verschillende werken hetzelfde effect kunnen veroorzaken in de hersenen van verschillende mensen.