Naikan-therapie: de helende kunst van zelfreflectie

Hoe denk je over jezelf? Hoe zijn je relaties met anderen? In welke levensfase zit je? Soms moeten we allemaal de balans opmaken van ons bestaan. Er is een bepaalde therapie die daarbij kan helpen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 14 juni, 2023

Zelfreflectie past niet echt in de snelle wereld van vandaag. Het vermogen om dieper op onszelf in te gaan en te herkennen wat er in en uit de toon valt in ons leven is inderdaad een kwaliteit die we meestal missen. We hebben meestal geen tijd. En als we die wel hebben, kiezen we ervoor die door te brengen met Netflix kijken en ons van alles los te koppelen.

Dit betekent dat we, bijna zonder het te beseffen, afstand nemen van onze innerlijke ruimtes die bouwen aan wie we zijn en de realiteiten die ons definiëren.

In feite houdt stress ons gevangen en verstikt ons, en verschijnt ongelukkig zijn uit onbekende bronnen terwijl we op de automatische piloot blijven handelen. Maar hoe verder we ons van onszelf verwijderen, hoe dichter we bij mentaal ongemak komen.

In het Japans is er een zeer inspirerende term. Het staat bekend als naikan. Het betekent het vermogen hebben om onszelf te zien met onze geest en ziel. Dit concept diende als basis voor de oprichting van een therapeutische school die, ondanks het feit dat hij meer dan 80 jaar oud is, nog steeds boeiend en nuttig is.

Naikan-therapie

Er wordt vaak gezegd dat Naikan-therapie is als het beklimmen van de hoogste top van een berg om meer perspectief op ons leven te krijgen. Vanuit deze groothoekpositie worden we ons bewust van oneindige werkelijkheden.

We zien bijvoorbeeld bepaalde grijze gebieden die we overmatig hebben laten groeien. We zien ook gebieden met een groot potentieel waarvan we weten dat we die moeten benutten. Misschien horen we zelfs de stem van de wind die een geheim fluistert.

Het zal je waarschijnlijk niet verbazen dat deze aanpak zijn oorsprong vindt in het land van de rijzende zon. In feite was het Ishin Yoshimoto, een Japanse boeddhist, die de basis legde voor deze therapie die gebaseerd is op zelfreflectie, meditatie en de praktijk van het in twijfel trekken van onszelf.

Wat in de jaren ’40 begon als een ascetische techniek, bereikte uiteindelijk de Verenigde Staten als een therapeutische praktijk. David K. Reynolds, een faculteitslid aan de University of California School of Public Health, introduceerde het en creëerde de eerste programma’s.

1. Doelstellingen

Naikan-therapie is een middel waarover overvloedige wetenschappelijke literatuur en zelfhulpboeken bestaan. Een voorbeeld hiervan is Naikan: Gratitude, Grace, and the Japanese Art of Self-Reflection (2002). De auteur ervan, Gregg Krech, legt de doelen van deze vorm van therapie uit. Het belangrijkste doel is in de mens het gevoel van zelfreflectie te wekken.

Om dit doel te bereiken moeten we werken aan drie strategische gebieden:

• Diepe, betekenisvolle en bruikbare kennis ontwikkelen over wie we zijn, wat we nodig hebben, en waar we staan in ons leven.
• Reflecteren op onze relaties met anderen. Herkennen welke banden ons ten goede komen en of onze interactie met de mensen van wie we houden gepast is.
• Nadenken over de fundamentele aard van het bestaan, een oefening die we misschien niet gewend zijn.

2. Wie heeft er baat bij Naikan-therapie?

Tegenwoordig zijn er Naikan centra in grote steden over de hele wereld, niet alleen in Japan. Het feit dat het niet alleen in de loop der tijd stand heeft gehouden, maar zich heeft ontpopt als een therapeutische benadering die de moeite waard is, is vooral te danken aan zijn werkzaamheid bij verschillende bevolkingsgroepen.

• Naikan-therapie is uiterst positief voor patiënten met gegeneraliseerde angststoornissen (GAD) en paniekstoornis. Een onderzoek (Engelse link) van de Universiteit van Tottori (Japan) benadrukt dit feit.
• Het is nuttig voor mensen die momenten van crisis, overgangen of vitale veranderingen doormaken.
• Het is een verrijkend middel om het gevoel van eigenwaarde, en de relaties met anderen te versterken, en de persoonlijke groei op alle niveaus te verbeteren.
• Het feit dat het zelfreflectie bevordert kan positief zijn bij patiënten die lijden aan depressie, trauma, enz.
• Een onderzoeksgebied (Engelse link) is het evalueren van het nut ervan voor de gevangenisbevolking. In feite zou Naikan-therapie nuttig kunnen zijn bij het verbeteren van het zelfbewustzijn, de persoonlijke verantwoordelijkheid en de perceptie van schuld.
• Intensieve therapieën worden ook uitgevoerd om specifieke problemen op te lossen. Bijvoorbeeld alcoholisme, gokverslaving, enz.

De technieken

We weten dat Naikan-therapie brede gebieden aanpakt die variëren van persoonlijke ontwikkeling tot meer spirituele aspecten. In de regel wordt het echter ingezet voor therapeutische doeleinden en komt het voort uit een wetenschappelijke en empirische basis. Het begint met drie basisvragen waaraan ieder individu moet werken. Ze zijn als volgt.

1. Denk na over de zorg en steun die we wel of niet ontvangen van de omgeving

In het eerste deel van de therapie wordt de patiënt de volgende vraag gesteld: Wat heb je ontvangen van…? Dit uitgangspunt is een directe uitnodiging tot diepe reflectie over onze banden en dagelijkse interacties. Het beperkt zich niet alleen tot onze familie, maar we moeten onze ogen openen voor de verschillende soorten scenario’s waarmee we dagelijks te maken hebben.

Hierdoor kunnen we weten of we gelukkig zijn in onze relaties, op het werk, met onze vrienden en familie, waar we wonen, enz.

2. Bijdragen aan anderen

Ishin Yoshimoto, de bedenker van de Naikan-therapie, drong erop aan dat we moeten streven naar een vitaal evenwicht in ons leven. Daartoe moeten we nadenken over de volgende ideeën:

• Wat hebben we de afgelopen maanden gegeven en ontvangen?
• Nemen we meer dan we aanbieden?
• Wat hebben we nodig van anderen?
• Denk na over de acties die we dagelijks uitvoeren voor de mensen in ons leven en hoe we ons voelen bij het uitvoeren ervan.

3. De problemen en moeilijkheden die wij en anderen veroorzaken

Een van de doelen van deze therapie is om meer reflectieve en ook meer verantwoordelijke mensen te worden. Dit betekent dat we ons enerzijds bewust moeten zijn van het leed dat we anderen aandoen. Anderzijds moeten we beseffen welke relaties of situaties ons meer ongeluk dan existentieel evenwicht bezorgen.

Alleen dan worden we wakker en herkennen we welke problemen en moeilijkheden ons omringen en kunnen we ze veilig en volwassen onder ogen zien.

In onszelf kijken

Mensen zijn verhalen. Om de beste levensverhalen te schrijven, moeten we weten waar we heen willen. Dat houdt in dat we ons leven en de verbanden die ons omringen tegen het licht houden.

Alleen als we in staat zijn in onszelf te kijken, zijn we in staat ons bewust te worden van hoe we aan de buitenkant beter kunnen leven. Naikan-therapie kan dit doel vergemakkelijken.