Mentale stijfheid

Het woord ‘bekrompenheid‘ wordt al lang in de populaire taal gebruikt. We gebruiken het om mensen te omschrijven die mentale stijfheid laten zien, of mensen die een ander standpunt niet begrijpen of niet willen begrijpen. Of mensen die, gewoon om gelijk te krijgen, je ervan proberen te overtuigen dat jij fout zit.

Als we het over bekrompen mensen hebben, hebben we het conventioneel over mensen die de benaderingen, ideeën en perspectieven van andere mensen afwijzen zodat ze opgesloten kunnen blijven zitten in hun eigen ideeën en mentale schema’s. Dit zijn mensen die proberen de wereld naar hun eigen ideeën te veranderen en niet andersom.

Dit woord, en daarbij vele anderen die populair zijn geworden, heeft meer diepte als je het bekijkt vanuit het perspectief van een psycholoog. Het woord bekrompen heeft meerdere varianten in de psychologie. We zullen ons er hier op twee daarvan richten, omdat hun betekenis vergelijkbaar is.

Mentale stijfheid

Mentale stijfheid betekent een gebrek aan flexibiliteit en ruimdenkendheid als het gaat om het zien van ideeën vanuit andere perspectieven, het weerstaan van kritiek op iets waar we in geloven en leven in plaats van overleven. Deze term wordt vaak gebruikt in de klinische psychologie als een fenomeen, een symptoom en een persoonlijkheidskenmerk. Hier zijn enkele voorbeelden:

•  Als een klinisch fenomeen beschrijft de psychoanalyse mentale stijfheid als het verzet van een patiënt tegen verandering of iets anders dat ze willen vermijden. Deze definitie is vergelijkbaar met de manier waarop we het dagelijks gebruiken. Een voorbeeld is de mentale stijfheid van een persoon als het gaat om liefde en verbintenis, wat deze twee dingen nog moeilijker maakt om te bereiken.

• Het concept van mentale stijfheid komt ook vaak naar voren als we het hebben over de comfortzone. Mentale stijfheid hakt de vleugels af die je nodig hebt voor verbeelding, verbetering en het ontdekken van nieuwe gebieden.
• Als een symptoom kun je mentale stijfheid zien in mentale stoornissen als Aspergersyndroom, dementie en OCS. In die gevallen heeft het dezelfde betekenis als die we eerder al hebben genoemd.
• De meest gebruikte vorm van de uitdrukking ‘mentale stijfheid’ is als persoonlijk kenmerk. In de klinische psychologie betekent het over het algemeen een aantal mentale, emotionele en gedragsmatige kenmerken (maar vooral mentaal) die samen voorkomen. Er is dus een spectrum van mentale stijfheid met twee tegenovergestelde polen: hoge en lage stijfheid.

De behoefte aan cognitieve afsluiting

De tweede definitie van mentale stijfheid geeft een kleine draai aan het idee van bekrompen mensen. De behoefte aan cognitieve afsluiting slaat op de behoefte om onzekerheden die uit bepaalde gedachten en situaties ontstaan te elimineren. Deze behoefte motiveert de persoon een snel antwoord te vinden. Hoe groter de behoefte aan afsluiting, hoe meer energie ze zullen steken in het accepteren van dat antwoord en het verdedigen ervan.

Dat hoeft niet te betekenen dat het antwoord ook juist is, of waar, oprecht of zelfs gezond. Maar wat heeft dit te maken met bekrompen mensen? Het is simpel. Stel je voor dat er op een dag as uit de lucht begint te vallen. Iets dat op het eerste gezicht onverklaarbaar is, want er is geen vulkaan in de buurt en er is ook niets anders in de omgeving die op zo’n grote schaal as kan produceren. Een bekrompen persoon, of iemand met een hoge behoefte aan afsluiting, zal zeggen dat het geen as is, maar grijze sneeuw. En daarmee is de kous af. Ze denken er verder niet meer over na. Zoals we al hebben gezegd: hoe groter de behoefte aan afsluiting, hoe urgenter het is om een antwoord te vinden, zelfs als het niet waar is.

Stel je nu een situatie voor waarin emoties een rol spelen. Laten we zeggen dat een familielid is overleden. Iemand met een hoge behoefte aan afsluiting – en laten we individuele verschillen niet vergeten – zou proberen om een antwoord te vinden op de grote onzekerheid van de dood op een empathische en pijnlijke manier. Ze kanaliseren hun woede door het beschuldigen van artsen of ze voelen zich schuldig over de fouten die ze hebben gemaakt met betrekking tot het overleden familielid.

Er zijn veel mogelijke scenario’s te verzinnen, maar ze delen allemaal het kenmerk van de urgentie, hoewel urgentie in dit soort situaties niet helpt. Dit is hoe de behoefte aan cognitieve afsluiting en bekrompenheid met elkaar te maken hebben: urgentie en lage tolerantie voor onzekerheid dwingen hen tot het vinden van een snel antwoord zonder te zoeken naar het juiste.

Ben jij bekrompen?

Het antwoord op die vraag bestaat uit twee delen. We hebben het al over mentale stijfheid gehad als soort van persoonlijkheidskenmerk en als de behoefte voor cognitieve afsluiting, die beide een behoefte vervullen die we allemaal in bepaalde mate wel kennen: het overwinnen van onzekerheid.

Het eerste deel van het antwoord impliceert eerlijkheid tegenover jezelf en jezelf afvragen of je verklaringen zoekt of wilt geven. Als je je vrienden laat uitpraten als ze aan het woord zijn, als je soms de nieuwsgierigheid het laat winnen van de verleiding om bij de eerste verklaring te blijven of als je in staat bent om met onbeantwoorde vragen te leven, ben je waarschijnlijk alles behalve bekrompen.

Zoals we hebben gezien, is de vraag of je over mentale stijfheid beschikt of niet een persoonlijke vraag, dus het heeft geen zin om te zeggen dat je minder stijf bent dan iemand anders, want iedereen heeft hiervoor zijn eigen meetlat.

Aan de andere kant, als het om de behoefte aan afsluiting gaat, moet gezegd worden dat er wel manieren zijn om het te meten, maar als het om het dagelijkse leven gaat, hebben we hier allemaal wel mee te maken. Er is niet menselijkers dan het zoeken naar mentale efficiëntie en het vermijden van stress die wordt veroorzaakt door iets niet te begrijpen en al helemaal als er emoties bij zijn betrokken. Wie zou het familielid in ons eerdere voorbeeld kunnen verwijten dat ze gevoelens hebben over de dood?

Vergeet niet wat de kern is van dit artikel: dit gebeurt allemaal binnen een bepaald spectrum. Het is moeilijk te zeggen of iemand stijf of niet stijf is, of ze afsluiting nodig hebben of niet. Uiteindelijk, ondanks dat we deze factoren kunnen meten, zijn wij de enige die echt onze stijfheid kunnen doorgronden. Dus misschien gaat er niet om wel of niet stijf zijn, maar om te begrijpen waarom je het bent en hoe het je kan kwetsen.