Liminale ruimte: tussen levensfasen in

Ga je door een pijnlijke tijd? Ben je onlangs je baan kwijtgeraakt? Heb je te maken met een existentiële crisis en voel je je verloren? Liminale ruimtes zijn die overgangsperioden die je geestelijke gezondheid op scherp zetten. Wat kun je in deze gevallen doen?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 05 november, 2022

Sta je momenteel voor een verandering in je leven? Als je erover nadenkt, bewegen mensen zich bijna permanent door existentiële drempels: tussenruimtes tussen de ene gebeurtenis en de andere, tussen zekerheid en instabiliteit. Een verlies, een emotionele breuk, verandering van baan, en zelfs het krijgen van een kind zijn gebeurtenissen die angst en onzekerheid kunnen oproepen.

Je zou waarschijnlijk graag willen dat je hele levenscyclus in een rechte lijn verloopt. Ook zou je willen dat het een opeenvolging was van de rustigste omstandigheden, zonder enige angst, onzekerheden of twijfels.

Je dagelijkse leven wordt echter onderbroken door veranderingen en wendingen van het lot, waarvan sommige gelukkig zijn en andere niet. Elke periode van deze persoonlijke overgang staat bekend als liminale ruimte.

Gedurende je hele leven zul je te maken krijgen met talloze overgangen, waarvan sommige moeilijker te verwerken zijn dan andere. Af en toe kun je zelfs vastlopen op de drempel van verandering, niet wetend wat te doen of hoe te reageren. We gaan immers allemaal op een andere manier met verandering om en we hebben niet altijd de beste hulpmiddelen om ermee om te gaan.

Gelukkig heeft liminaliteit een begin en een eind. Het duurt nooit eeuwig maar heeft een eindpunt waarmee je plaats kunt maken voor een nieuwe fase. Door steun en goede psychologische hulpmiddelen te hebben kun je deze overgangen op de beste manier maken.

Liminale ruimte en de effecten ervan

Heb je ooit enthousiast gewacht op een verandering en toen die kwam, overweldigde die je volledig? Dat komt omdat je, zelfs in situaties waarin de overgang positief is, toch stress kunt ervaren. Enkele voorbeelden zijn het krijgen van een kind, het beginnen aan een nieuwe baan, of het verhuizen naar een nieuwe plek. Angst is bijna altijd aanwezig bij elke vitale gebeurtenis.

In de psychologie definieert liminale ruimte een periode van verandering tussen de ene gebeurtenis en de andere waarin je in de greep bent van stress en onzekerheid.

Er is een heel recent voorbeeld van dit verschijnsel – de pandemie. Het was een tijd waarin ons leven op de meest onzekere manier werd opgeschort. Bovendien leed, zoals verwacht, de geestelijke gezondheid van de bevolking eronder.

Dit gebeurde omdat liminale gebieden uitdaagden wat we als vanzelfsprekend beschouwden. In dit geval moesten onze overtuigingen, zekerheden en mentale benaderingen volledig opnieuw geformuleerd worden om ons aan te passen aan de verandering. Deze noodzakelijke stappen vereisten tijd en copingmechanismen.

Wie heeft de term gedefinieerd?

Het begrip liminale ruimte werd gedefinieerd door de antropoloog Arnold van Gennep. Hij gebruikte de term om de toestand van verwarring en ambiguïteit te beschrijven die ontstaat bij elk proces van verandering of transformatie.

Deze 19e-eeuwse Franse etnograaf associeerde het idee met overgangsrituelen of initiatie. Hij bedoelde die perioden waarin een individu na een bepaalde test een nieuwe status weet te verwerven.

Veel later werd in een artikel van Dr. Paul Larson (Engelse link) gesteld dat het begrip liminale ruimte om twee redenen in de psychologie werd geïntroduceerd. Ten eerste stelt het ons in staat ons beter te verdiepen in de overgangsperioden die mensen ervaren. Ten tweede brengen deze liminale gebieden vaak tal van uitdagingen voor de geestelijke gezondheid met zich mee.

Liminale ruimte is als een ladder

Je zou een overgangsperiode kunnen visualiseren als een grote wachtkamer. Het zijn tijden van verandering waarin je je vaak verloren voelt, dwalend door ongastvrije gebieden en niet in staat om de uitgangsdeur te vinden die je naar een rustige en veilige plek brengt.

Vanuit psychologisch oogpunt is een liminale ruimte als een ladder. Soms voel je je sterk, gemotiveerd en hoopvol om het gedeelte van de ene naar de andere verdieping met het grootste gemak te beklimmen. Bovendien beschik je over je eigen copingmiddelen om de beklimming meer of minder snel te laten verlopen.

Soms kan het gedeelte tussen de ene en de andere plaats echter moeilijk te navigeren zijn. Het lijkt alsof je kracht tekort komt en uiteindelijk vastloopt. Op die momenten verlang je terug naar je vorige leven (de onderkant van de ladder) waarin alles rustig was en je dacht dat je alles onder controle had. In feite zou je daar graag naar terug willen, maar het is onmogelijk.

Als er verandering komt, is het gebruikelijk om je ongemakkelijk, verloren en zo uitgedaagd te voelen dat zelfs je identiteit in een crisis kan raken. Het maakt dat je wat langer op de trap blijft hangen en voelt hoe de wereld onder je voeten wiebelt. Niettemin, zoals we eerder zeiden, liminale ruimten hebben een einde en vroeg of laat beklim je die ladder.

Het belang van het verdragen van liminale gebieden

Het leven zelf is een liminale ruimte, met een begin en een eind. Verandering, overgangen en de opeenvolging van vitale stadia zijn een constante in het bestaan. Daarom moet je dit idee internaliseren. Het is echter waar dat elke variatie in je stabiliteit je ongemakkelijk maakt en je gestrest, angstig en bezorgd kan doen voelen.

Het is interessant om naar deze liminale gebieden te kijken als de archetypische voorstelling van de reis van de held. In feite is leven als het beginnen aan een lange en mooie reis waarin zich voortdurend uitdagingen voordoen.

Het is normaal om een verlangen te voelen naar wat je achterlaat, maar het belangrijkste is om in elke fase vooruit te gaan en van elke ervaring te leren om uiteindelijk voldoening te krijgen over je eigen bestaan.

Het voelen van angst en bezorgdheid over wat je bij elke verandering zult aantreffen is volkomen normaal. Vooruitgaan op de reis van het bestaan betekent veel leren loslaten van wat je als vanzelfsprekend beschouwde, om nieuwe betekenissen te vinden.

Als je in die stijging geen houvast of kracht vindt, zorg dan dat je hulp en steun vraagt. Per slot van rekening laten zelfs helden zich redden.