Kan een psycholoog die jonger is dan jij je helpen?

Als je psycholoog geen kinderen heeft, kunnen ze je dan helpen met hechtingsproblemen met je tienerdochter? Als je psycholoog pas 25 jaar is, weet hij of zij je te begeleiden bij je huwelijksproblemen? Wij beantwoorden deze en andere vragen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Loreto Martín Moya.

Laatste update: 20 december, 2022

Een wijdverbreide misvatting of mythe over therapie is dat een jongere psycholoog niet zal kunnen helpen. Je gaat in therapie met problemen die je niet kunt oplossen. Bijvoorbeeld complexe emoties die je niet begrijpt, of emotionele relaties die geen oplossing lijken te hebben. Je gaat om een oplossing te vinden. Dus, kan een psycholoog die jonger is dan jij je helpen als het onwaarschijnlijk is dat hij soortgelijke ervaringen heeft meegemaakt?

We verwachten echter niet dat een chirurg, die op het punt staat een ingreep uit te voeren, hetzelfde probleem heeft meegemaakt als zijn patiënt. Voor een psycholoog geldt hetzelfde. Onze foutieve denkwijze ligt in een vraag die niet gemakkelijk te beantwoorden is: waar bestaat psychologische therapie eigenlijk uit?

Orakel, wijsgeer, vader: wat een therapeut niet is

Vaak zoekt een patiënt iets in een psycholoog wat hij niet is. Want een psycholoog geeft niet aan wat goed of fout is. Het zijn geen ouderlijke figuren die beslissingen valideren of ontkrachten.

Evenmin zijn het wijzen die morele axioma’s dicteren om hun cliënten te vertellen hoe ze moeten leven. Ze hebben geen lange witte baarden (tenzij ze ervoor kiezen) om te strelen terwijl ze lessen en moraal voor hun cliënten ontsluiten.

Een psycholoog is een professional in de geestelijke gezondheidszorg wiens werk beperkt is. De APA (American Psychology Association) definieert hun werk als een probleemoplossende oefening, waarbij emotie, gedachten en gedrag tangentieel worden bewerkt (ABC-model) (Ellis, 1955).

De ontwikkelde theoretische modellen werken vanuit verschillende benaderingen aan deze elementen. Het doel is echter altijd hetzelfde. Of er nu gewerkt wordt aan het verleden, aan gedrag, of aan het deconstrueren van cognitieve schema’s.

Psychische stoornissen, als we ze willen labelen, zijn gebaseerd op disfuncties in een van deze elementen. Deze moeilijkheden kunnen hun oorsprong vinden in veel verschillende aspecten, die in het therapeutisch proces de revue zullen passeren.

De therapeut is de persoon die het werk aan deze factoren vergemakkelijkt. Op basis van zijn kennis van de dialectiek, de relatie tussen context en menselijke ontwikkeling, en de invloed van verschillende ervaringen op bepaalde processen. Bijvoorbeeld gehechtheid, hechting of zelfconcept.

Wetenschap en conceptualisering van de psychologie

De verwarring tussen jeugd en wijsheid is niet uniek voor de psychologie. In de psychologie heeft het echter de neiging verbonden te zijn met het kernprobleem van de psychologie als discipline. Psychologie is een wetenschap.

Ribes-Iñesta (2009 – Spaanse link) stelt dat niemand op dit moment de onderzoeksmethoden of de wiskundige formulering van de psychologie in twijfel trekt. Toch blijft de psychologie begrepen worden als iets waar geen gevolg van is:

• Het leggen van causale verbanden met objecten uit andere disciplines. In feite leidt de druk om volledige en onfeilbare verklaringen te zoeken voor de menselijke psyche ertoe dat de psychologie een imaginair en mythologisch domein krijgt (Ribes, 2009). Bovendien verliest ze haar empirische kennis uit het oog. Sterker nog, empirische kennis van de psychologie lijkt niet voldoende.
• De introductie van de variabele “context” bedreigt de objectiviteit van de psychologie. Het lijkt minder wetenschappelijk omdat context zo’n belangrijk element is.
• Ribes (2009) stelt: “De psychologie heeft geen theorie, noch heeft ze afgebakende grenzen met andere wetenschappen, waaruit ze onduidelijk gevoed wordt door concepten, technieken, modellen en metingen”. Dit maakt het psychologische proces verwarrend.

Hoewel psychologie een wetenschap is, vatten mensen haar vaak op als een totaal subjectieve en willekeurige discipline, niet gebaseerd op jarenlange studie, maar op de specifieke kenmerken van de therapeut. Deze kenmerken worden vaak geassocieerd met wijsheid.

Daarom wordt therapie niet gezien als een studie van emotie, gedrag en cognitie op zoek naar probleemoplossing, maar als samengevoegd met filosofische disciplines. Dit zou suggereren dat het zoekt naar antwoorden op vragen die een psycholoog niet kan oplossen. Hoe oud hij ook is.

De professionele vaardigheden van een psycholoog die jonger is dan jij

Bepaalde vaardigheden beïnvloeden het therapeutische proces, door het te vergemakkelijken of te compliceren. Er zijn verschillende meta-analyses uitgevoerd die hebben geprobeerd enige duidelijkheid te scheppen over de vaardigheden die het psychologische proces specifiek beïnvloeden.

Het belangrijkste voertuig voor het voeren van therapie is de dialectiek. Dit is uitgebreid bestudeerd. Dr. Muñoz Rivas (2017) legt enkele van deze vermogens bloot als deskundigheid, aantrekkelijkheid en betrouwbaarheid. Meer specifiek zouden deskundigheid en betrouwbaarheid de vaardigheden kunnen zijn die we van nature -en ten onrechte- associëren met leeftijd.

• In deskundigheid vinden we de perceptie van het nut door de patiënt. Die kan gebaseerd zijn op ervaring, rijpheid, specialisatie, of de sociale evaluatie van de rol. Afhankelijk van hoe de patiënt de deskundigheid van de professional aanneemt en vooral waarop die gebaseerd is, zal het therapeutisch proces effectiever zijn.
• In het geval van betrouwbaarheid is dit gebaseerd op verbale congruentie, reputatie en eerlijkheid. Opnieuw zullen, net als bij deskundigheid, de indicatoren die relevant zijn voor het individu diegene zijn die hun betrouwbaarheid opbouwen.

Leeftijd is een andere indicator. Dit kan al dan niet een element zijn van betrouwbaarheid en deskundigheid. Als het individu middelbare leeftijd koppelt aan deskundigheid, zullen ze een oudere psycholoog gemakkelijker als effectiever zien.

Maar als indicatoren als sociale waardering ook belangrijk zijn en het individu niet “gelooft in psychologie”, dan is leeftijd irrelevant. De psycholoog zal hoe dan ook geen expert zijn.

Als leeftijd voor iemand geen indicator is voor betrouwbaarheid, dan zal een psycholoog die jonger is dan jij, als hij eerlijk, efficiënt en dialectisch vaardig is, betrouwbaar zijn. Psychologen zijn niet betrouwbaarder alleen omdat ze ouder zijn. Het is de beoordeling van de patiënt die leeftijd omzet in een relevant element (of niet).

De psychologie van wijsheid

Wijsheid is bestudeerd op conceptueel niveau. Baltes (2000) definieert wijsheid als “deskundige kennis van de problemen van het leven.” Expertkennis is geen vaardigheid of vereiste die in studies naar de vaardigheden van psychologen naar voren komt. Leeftijd is dat evenmin.

Bovendien hoeft deskundige kennis van de problemen van het leven niet het vermogen in te houden om verandering in die problemen te brengen.

Dat komt omdat de verandering niet veroorzaakt wordt door de psycholoog, maar gekozen wordt door de patiënt. In feite is de meest actieve figuur in de therapie de patiënt. Zij nemen beslissingen, bouwen hun waarden op, en elimineren of versterken gedragingen.

Beslissingen worden genomen door de patiënt, niet door de psycholoog

De patiënt gaat niet in therapie om de psycholoog, of deze nu jonger of ouder is dan hij/zijzelf zijn pad voor hem te laten kiezen. Ze gaan om te werken aan de emoties of cognities die ze niet gekozen hebben, of de keuzes die ze wel maken zijn in strijd met hun waardesysteem.

Leeftijd heeft, net als geslacht, geen invloed op de effectiviteit van therapie. Wel wordt het beïnvloed door de mening die de patiënt heeft over zijn therapeut. Deze mening is gebaseerd op vele constructies die niets te maken hebben met wetenschap of de objectieve werkzaamheid van therapie.

Als je merkt dat je je ongemakkelijk voelt bij een psycholoog die jonger is dan jij, kun je, voordat je vraagt om een andere therapeut, misschien nog eens bekijken wat je zoekt in therapie. Het zoeken naar een vader, orakel, of wijze man die je de beste optie laat kiezen, kan ervoor zorgen dat je rol als patiënt eerder passief dan actief is.

Dit kan betekenen dat je geneigd bent een oudere psycholoog te vertrouwen. Zelfs als andere indicatoren erop wijzen dat zij niet degene zijn die je nodig hebt. Bovendien zul je, door een psycholoog te kiezen alleen omdat ze ouder zijn, je gebruikelijke patronen van verbinding met je omgeving volgen. Maar deze patronen zijn precies wat je probeert te veranderen.

Daarom moet je, in het licht van de informatie in dit artikel, misschien nog eens nadenken over de vraag of leeftijd echt een onderscheidende factor is bij het bepalen van een goede psycholoog.