Het verhaal achter het psychologiesymbool (Ψ)
Het verhaal achter het psychologiesymbool omvat enige mythologie en de vreemde evolutie van de term ‘psi’ (Ψ). Het is de drieëntwintigste letter in het Griekse alfabet, en op een gegeven moment translitereerden de Romeinen het om het woord psyche te vormen. Het betekende vlinder in het Latijn, maar later ging het ook dingen als wind, adem, energie en uiteindelijk ziel betekenen.
Iedereen die psychologie heeft gestudeerd, zal zich herinneren dat dit vreemde symbool tijdens hun studie bijna overal opdook. Boeken, kantoren van hoogleraren, informatieve opmerkingen… Iedereen die nieuwsgierig is naar deze tak van de wetenschap, zal het ook herkennen, omdat het onderdeel is geworden van een cultuur van symbolen die tevens in veel andere disciplines voorkomt, zoals filosofie en ‘phi’ (Φ).
“Het woord psychologie is ontstaan uit de fusie van de Griekse woorden ψυχή en λογία.”
Toch zijn er tijden dat we deze symbolen gewoon maar voor lief nemen en er niet veel over nadenken. Het is ook waar dat velen van ons geloven in broodjeaapverhalen die de magie van onze roots verdraaien. In die zin is het gebruikelijk om mensen te horen zeggen dat het psychologiesymbool (Ψ) een drietand is. Meer specifiek zeggen ze dat het de drietand van de duivel is.
Deze onjuiste theorie vindt zijn oorsprong in de tijden dat mensen geestesziekte zagen als demonische bezetenheid. Psychische stoornissen hadden bovennatuurlijke oorsprongen zoals spreuken en hekserij, dingen die verder gaan dan menselijke controle. Dat betekende dat alles in handen was van de kerk en, natuurlijk, de brandstapel. Maar niets kan minder waar zijn. Laten we dus kijken naar de ware oorsprong van het psychologiesymbool.
De geschiedenis van het psychologiesymbool (Ψ), de wetenschap van de ziel
In het Oudgrieks betekende het woord psyche (zoals we eerder ook al zeiden) vlinder. Dit insect was ook een symbool voor de adem van het leven, een briesje, een levengevende wind… Geleidelijk aan begon het woord, dankzij de invloed van het Romeinse rijk, de menselijke ziel te symboliseren. Wat zij zagen, was onze levenskracht, ook bekend als ‘ka’ in de Egyptische cultuur.
De Grieken en Romeinen hadden een heel specifiek beeld van de ziel als het om mensen ging. Een van hun overtuigingen was dat, wanneer iemand stierf, de ‘ka’ waar de Egyptenaren over spraken hun lichaam in de vorm van een zuchtje lucht zou verlaten. Dit zuchtje lucht zou de vorm aannemen van een vlinder. Er was ook niets angstaanjagends aan dat beeld in hun gedachten. Voor hen vertegenwoordigden vlinders licht, verandering en hoop.
De geschiedenis van het psychologiesymbool heeft die term overgenomen, psyche. Later zou het ‘logia’ (ψυχή en λογία) worden. Dit is hoe de etymologische betekenis ervan in de loop der tijd ging van ‘de wetenschap van de ziel’ naar ‘de wetenschap van de geest’. Uiteraard werd het symbool ‘Ψ’ gebruikt als primair symbool, zoals een afkorting.
De mythe van Eros (Cupido) en Psyche
In de Griekse mythologie betekent het woord ‘psyche’ meer dan alleen vlinder, ziel en geest. Psyche was ook een godin, een prachtig wezen met vlindervleugels. Haar liefdesverhaal is een van de mooiste liefdesverhalen aller tijden en het werd onsterfelijk gemaakt door Apuleius in Metamorphoses (The Golden Ass).
Volgens het verhaal, was een van de drie dochters van de koning van Anatolië, een heel bijzonder meisje. Ze was zo delicaat, aantrekkelijk en vol vreugde dat Aphrodite zelf jaloers op haar werd en deze jonge vrouw als rivaal zag. Ze was zo wanhopig jaloers dat ze onmiddellijk haar zoon Eros (Cupido) stuurde om haar met zijn pijlen neer te schieten. Haar wens was dat de jonge Psyche zou vallen voor de meest verschrikkelijke, lelijke en harteloze man in heel Anatolië.
Maar niets ging volgens plan. In plaats daarvan was het haar zoon, Eros, die voor Psyche viel. Niet in staat om zichzelf tegen te houden, besloot de jonge god elke nacht naar haar kamer te gaan om haar voor zich te winnen en de zijne te maken. En zo gebeurde het ook. Psyche viel hals over kop voor een vreemdeling die haar elke nacht in het donker bezocht. Ze kon zijn gezicht niet eens zien. De vreemdeling was een god die zijn identiteit geheim wilde houden.
Maar er ging iets mis. Toen Psyche haar zusters over haar geheime aanbidder vertelde, zeiden ze tegen haar dat ze de relatie niet moest voortzetten als ze het gezicht van haar mysterieuze geliefde niet mocht zien. Dus dat is wat ze deed. Terwijl Eros in haar bed lag te slapen, hield ze een lamp naast zijn gezicht. Op dat moment werd de zoon van Aphrodite wakker en stormde naar buiten, absoluut woedend over de brutaliteit van Psyche.
De beproevingen van Psyche
Ontroostbaar, neerslachtig en vol spijt, ging de dochter van de koning van Anatolië naar Aphrodite om haar om hulp te vragen. Eros’ moeder zag dit als een kans om de overhand te krijgen. Ze zag het als haar kans om de wereld te verlossen van deze vrouw die zelfs een rivaal vormde voor de godin van de schoonheid zelf. Ze gaf haar vier beproevingen, vier taken die ze moest voltooien als ze wilde dat Eros weer van haar zou gaan houden en haar zou vergeven. Deze beproevingen hielden echter in dat ze naar de onderwereld moest reizen, tegenover Cerberus zelf moest staan, dat ze op reis moest gaan met Charon, en later met Hades om Persephone te bereiken en haar om wat van haar schoonheid te vragen, die ze in een klein doosje bewaarde.
Tegen alle verwachtingen liet Psyche echter zien dat ze niet alleen mooi was. Ze was ook slim, dapper en vastberaden. Maar net toen ze elke uitdaging succesvol had volbracht en de doos van Persephone in handen kreeg, ervoer ze een moment van ijdelheid en nieuwsgierigheid. Ze besloot de doos te openen om te zien wat erin zat en nam wat van de schoonheid voor zichzelf. Dat is het moment waarop ze ten prooi viel aan de valstrik: de droom van Stilius. Gelukkig trok een bekende hand de vervloekte doos voor haar neus weg. De vertrouwde huid van de hand troostte haar en het hoopvolle gezicht van de eigenaar bracht onmiddellijk haar vreugde terug. Het was Eros, die haar nu had vergeven en haar te hulp kwam.
Het verhaal van dit magische paar had geen gelukkiger einde kunnen hebben. Aphrodite hield op jaloers te zijn op de geliefde van haar zoon en danste met hen op hun bruiloft. Zeus besloot om Psyche onsterfelijk te maken. Nu vertegenwoordigt die dappere, mooie vrouw met vlindervleugels ook het psychologiesymbool ‘Ψ’.