Het Pratfall-effect: waarom imperfectie ons sympathieker maakt
We zijn geneigd intelligente en competente mensen die anders behoorlijk dom zijn, heel charmant te vinden. Er zit echter een fascinerende psychologische verklaring achter de figuur van het onhandige genie, dat we zo vaak op het witte doek zien afgebeeld. Dit is het Pratfall-effect, of hoe briljante mensen onze sympathie winnen door een paar fouten te maken. Het is een bewezen fenomeen.
Als in een film het genie een blunder begaat, beginnen we hem sympathieker te vinden. Hetzelfde gebeurt in het echte leven. Wanneer de typische betweter van de klas of de oogverblindend goed geïnformeerde klasgenoot struikelt of zijn koffie morst, vinden we hem veel vriendelijker, benaderbaarder en vertederender. Inderdaad, de vergissing maakt hen menselijker, en ook minder afstandelijk.
Nooit is een fout maken of struikelen zo winstgevend geweest. In feite is het een bekend psychologisch verschijnsel dat vaak opzettelijk uitgebuit wordt.
Feilbaar zijn maakt ons menselijk. Dit wordt soms als aantrekkelijk gezien.
Het Pratfall-effect
Het Pratfall-effect werd in 1966 bedacht door de sociaal psycholoog, Elliot Aronson. Hij deed dit naar aanleiding van een merkwaardig experiment aan de Universiteit van Minnesota, waarbij 48 mannelijke studenten luisterden naar bandopnamen van iemand die vragen beantwoordde, vermoedelijk als auditie voor een tv-programma.
De studenten luisterden naar een van vier scenario’s. Een superieure persoon die vragen beantwoordt, een gemiddelde persoon die vragen beantwoordt, een superieure persoon die vragen beantwoordt en een fout maakt (een ‘pratfall’), en een gemiddelde persoon die hetzelfde doet.
De superieure persoon beantwoordde 92 procent van de vragen correct, terwijl de gemiddelde persoon er maar 30 procent in slaagde. Op een gegeven moment beschreef de superieure leerling hoe hij zijn koffie had laten vallen.
Dit detail verbeterde het beeld dat de leerlingen die naar de band luisterden van hem vormden. Ze beschreven hem als sympathiek. Desalniettemin, toen de gemiddelde student zijn koffie liet vallen, nam zijn waargenomen populariteit af.
Het Pratfall-effect werd dus omschreven als de aantrekkingskracht die een intelligent persoon opwekt als hij op een of andere manier benadeeld wordt. Dit bracht Aronson ertoe te speculeren dat wie zich bewust is van zijn hoge bekwaamheid meer invloed kan verwerven door feilbaar te zijn.
We vinden beroemdheden aardiger als ze in het openbaar fouten maken
Een beroemdheid van wie meer dan eens gezien is dat ze zich in het openbaar versprak, is Jennifer Lawrence. Bovendien is ze oprecht en spontaan. Behalve om haar artistieke vaardigheden en haar Oscars, is ze ook populair om haar blunders. Die zijn een groot pluspunt voor haar.
Andere bekende acteurs of figuren uit de wereld van kunsten en wetenschappen die zorgvuldiger zijn en niet de neiging hebben fouten te maken zijn niet zo populair. Dit betekent echter niet dat we hen niet bewonderen voor hun werk. Het suggereert alleen dat een bekwaam iemand positiever zal worden beoordeeld als hij zich toestaat af en toe als feilbaar te worden gezien.
Dat gezegd hebbende, is er een belangrijke nuance. Fouten moeten af en toe en sporadisch voorkomen. Zijn ze constant, dan geldt het Pratfall-effect niet en verliest de figuur zijn aantrekkingskracht.
Het Pratfall-effect en sociale vergelijkingstheorie
Als we iemand ontmoeten die pienter, vastberaden en competent is, zijn we meestal onder de indruk en voelen we respect voor hem. We voelen ons misschien zelfs in het nadeel. Maar hen zien struikelen en fouten maken verandert de zaak. Sterker nog, iemand uitzonderlijk een stomme fout zien maken net als die wij maken, wekt bij ons gevoelens van nabijheid en vertrouwen op.
Het Pratfall-effect is gebaseerd op de sociale vergelijkingstheorie. Deze werd in 1954 door Leon Festinger voorgesteld. Het beweert dat we onszelf evalueren door ons met anderen te vergelijken. Daarom levert het zien van iemand die vastberadener en bekwamer is dan wij vaak ongemak op.
Als we ontdekken dat diezelfde persoon een fout maakt, de koffie morst, of struikelt bij het spreken, wordt ons inlevingsvermogen gewekt omdat we ons met hem identificeren. Dit versterkt ons gevoel van eigenwaarde en geeft ons een goed gevoel. We vinden dat als iemand met zoveel deugden een soort gelijkenis met ons vertoont, dat betekent dat wij ook bijzonder zijn.
Fouten maken is menselijk
Het is waar dat fouten maken ons menselijk maakt. Er is inderdaad niets dat ons dichter bij elkaar brengt dan de ontdekking dat we allemaal van tijd tot tijd fouten maken. Hoe briljant we ook zijn, niemand is immuun voor de meest dwaze vergissing, toevallige val, en publieke blunder. Dit verschijnsel wordt erkend door de wetenschap, de media en de meest geniale geesten.
Zoals we eerder al opmerkten, heeft de filmwereld de neiging de gemiddelde wetenschapper af te schilderen als een onwetend genie. Iemand die met hetzelfde gemak zijn ontbijt aanbrandt als waarmee hij de wereld redt. Het Pratfall-effect maakt dat deze personages ons boeien. Maar pas op, slimme mensen zijn zich van dit verschijnsel bewust en kunnen het gebruiken om invloedrijker te zijn.
Dat gezegd hebbende, wijst onderzoek (Engelse link) erop dat er uitzonderingen zijn. Het beweert dat mensen met een extreem hoog gevoel van eigenwaarde en mensen met een laag gevoel van eigenwaarde niet gunstig staan tegenover het briljante individu dat fouten maakt. Ze hebben liever dat ze onfeilbaar zijn.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Aronson, E., Willerman, B., & Floyd, J. (1966). The effect of a pratfall on increasing interpersonal appeal. Psychonomic Science.
- Ein-Gar, D., Shiv, B., & Tormala, Z. L. (2012). When blemishing leads to blossoming: The positive effect of negative information. Journal of Consumer Research, 38(5), 846-859.
- Mettee, D. R., & Wilkins, P. C. (1972). When similarity” hurts”: Effects of perceived ability and a humorous blunder on interpersonal attractiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 22(2), 246.
- Helmreich, R., Aronson, E., & LeFan, J. (1970). To err is humanizing sometimes: Effects of self-esteem, ability, and a pratfall on interpersonal attraction. Journal of Personality and Social Psychology, 16(2), 259.