Heb je weleens gehoord van het kameleoneffect?
In de psychologie is er een grote verscheidenheid aan syndromen en effecten. Velen ven hen gebruiken metaforen in hun naam. Enkele voorbeelden zijn het Peter Pan-syndroom, het Jeruzalemsyndroom, het Othello-syndroom, het Ben Franklin-effect, het Mandela-effect, etc. Maar als we er één moeten benadrukken, zou dit het kameleoneffect zijn.
Ja, kameleons, die kleine geschubde reptielen met grote kleurrijke ogen en uitschuifbare tongen. Als er iets is dat iedereen over hen weet, is het dat ze hun huidskleur kunnen veranderen. De populaire opvatting dat ze van kleur veranderen om zichzelf te camoufleren is echter niet helemaal juist. Ook gaat het kameleoneffect niet over hoe mensen van kleur veranderen, maar hoe ze daadwerkelijk veranderen.
Kameleons die van kleur veranderen
Slechts enkele soorten kameleons hebben het vermogen om van kleur te veranderen. Kameleons zijn niet kleurloos en hun kleurveranderingen komen niet altijd overeen met de omgeving. De meeste kleurveranderingen zijn te wijten aan een fysiologische toestand. Kameleons reageren op temperatuur en het tijdstip van de dag met kleurveranderingen.
Hun kleur verandert ook op andere momenten als gevolg van psychologische factoren. Bijvoorbeeld wanneer een vijand of partner in de buurt is. Ze veranderen ook van kleur wanneer ze vechten met andere kameleons. De kleur van een kameleon geeft aan of ze bang of boos zijn. Daarom is de verandering van kleur soms ook een vorm van communicatie tussen kameleons.
Mensen die van kleur veranderen
Een zeer bijzonder personage verschijnt in de Woody Allen-film, Zelig. Uitgevoerd door Woody Allen zelf, verschijnt het hoofdpersonage, Leonard Zelig, op verschillende plaatsen en heeft interactie met verschillende mensen. In dat opzicht is hij normaal, maar Zelig ziet er elke keer anders uit. Wanneer hij met zwarte mensen praat, veranderen zijn huidskleur en stem. Wanneer hij met joden spreekt, groeit er een baard en krullen bij hem. Zijn gewicht neemt toe als hij met dikke mensen praat.
Dr. Eudora Fletcher, gespeeld door Mia Farrow, bestudeert deze vreemde zaak. De arts ontdekt uiteindelijk dat Zelig een extreem geval van onzekerheid heeft waardoor hij zich onder mensen gaat camoufleren en zijn uiterlijk aanpast om geaccepteerd te worden. Zelig heeft het bovennatuurlijk vermogen om zijn uiterlijk te veranderen door zich aan te passen aan de omgeving waarin hij zich ontwikkelt. Daarom staat hij bekend als de kameleonman. Na het liegen over het lezen van een boek, Moby Dick, om erbij te horen, leidt de behoefte aan acceptatie ertoe dat hij zich fysiek en psychologisch transformeert.
“Iedereen in het leven is een kameleon.”
– Melanie Chisholm –
Het kameleoneffect
Het kameleoneffect definieert een realiteit, dat we op een bepaalde manier allemaal functioneren alsof we een spiegel voor andere mensen zijn. We imiteren de emoties van anderen of, tenminste, de emoties waarvan we onbewust denken dat anderen zich manifesteren. Maar dit effect houdt hier niet op, want we imiteren ook houdingen en gezichtsuitdrukkingen, taal, toon, accent en woordenschat.
Je natuurlijke reactie wanneer iemand in een deuk ligt, is om mee te lachen. Wanneer je wordt omringd door mensen van wie het accent anders is, duurt het meestal niet lang voordat je het accent overneemt. Als je met iemand zit die zijn benen kruist, kan het zijn dat je ook zo gaat zitten. Hoewel dit effect niet altijd voorkomt, gebeurt het vaak wel, zowel bewust als onbewust.
De functie van het kameleoneffect
De functie van het kameleoneffect, vanuit een evolutionair perspectief, was aangevoeld door Charles Darwin. De gebaren die je maakt, bepalen gedeeltelijk hoe je je voelt. Op dezelfde manier zullen ook de signalen die anderen geven invloed op je hebben. Dit maakt het persoonlijk welzijn beter en je past in groepen. Zonder het te beseffen, vertellen kleine signalen van anderen je hoe je moet handelen en je spiegelneuronen laten je ze imiteren.
Misschien hebben we allemaal een Zelig binnenin. Wanneer we met andere mensen zijn, passen we ons aan om dezelfde emotionele toestand te hebben. Emoties zijn als virussen, ze verspreiden zich om ons heen. We zijn geprogrammeerd om emoties te infecteren en te verspreiden vanaf het moment dat we geboren zijn. Als je positieve emoties hebt, zullen anderen ze ook voelen. Als je daarentegen negatieve emoties voelt, zullen anderen ze ook voelen. Hoewel dit proces grotendeels onbewust is, kun je de eerste stap zetten om anderen positieve emoties te laten ervaren.
“Ik ben als een kameleon, beïnvloed door wat er aan de hand is. Als Elvis het kan, kan ik het ook. Als de Everly Brothers het kunnen, kunnen Paul en ik dat. Hetzelfde met Dylan.”
– John Lennon –