Gilberts sociale rangtheorie om sociale angst te verklaren

Dankzij onze motivatie om als soort samen te werken, hebben we uiterst waardevolle tools en technologieën ontwikkeld voor samenwerking en informatie-uitwisseling. Paradoxaal genoeg is dit venster op anderen echter de bron van belangrijke beperkingen voor veel mensen.

Als gevolg van onze kuddeachtige aard verhouden we ons tot ons hele universum, en tot de essentie van dat universum: andere mensen. Bovendien is de manier waarop onze voorouders zich duizenden jaren geleden gedroegen gerelateerd aan de manier waarop wij ons in de 21e eeuw gedragen. Gilberts sociale rangtheorie suggereert een verklaring voor hoe we ons momenteel gedragen als samenleving en als individuen.

Duizenden jaren lang hebben de relaties die we als soort met elkaar hebben ervaren ons voorzien van onschatbare hulpbronnen. Bijvoorbeeld informatie, kennis, vaardigheden en alle vermogens waarvoor elk zichzelf respecterend levend organisme is ontworpen; overleven.

Vandaag de dag fascineert en verbaast dit onderwerp velen van ons nog steeds. Gemotiveerd door interactie hebben we waardevolle instrumenten ontwikkeld als taal, alfabetten, schrijven, drukken en computers. Niets van dit alles zou waarschijnlijk bestaan zonder onze kooplustige aard. Sommige mensen ondervinden echter ernstige moeilijkheden in hun relaties en lijden daar veel onder.

Sociale angst

De American Psychiatric Association (APA) definieert sociale angst als de angst of vrees die wordt ervaren wanneer een individu wordt blootgesteld aan mogelijk onderzoek door andere mensen. Bovendien zijn ze bang om zich op een bepaalde manier te gedragen of hun symptomen van angst te tonen, omdat ze geloven dat ze daardoor negatiever beoordeeld zullen worden.

Op dit punt moeten we onderscheid maken tussen situaties met echte interactie en niet-interactieve situaties:

• Interactieve situaties. Die waarbij contact en uitwisseling van informatie met andere mensen plaatsvindt. Enkele voorbeelden zijn het beginnen en onderhouden van een gesprek, een afspraakje met iemand maken, naar een feestje gaan, of nee zeggen tegen iets wat je niet wilt doen.
• Niet-interactieve situaties. Dit zijn situaties die weliswaar geen echte uitwisseling van informatie met iemand inhouden, maar wel plaatsvinden in een sociale context. Voorbeelden hiervan zijn spreken voor een publiek, eten of drinken in het openbaar, een openbaar urinoir gebruiken, of een huis binnengaan als iedereen al zit.

Sociale angst gaat verder dan verlegenheid. Het veroorzaakt een verslechtering in het dagelijks functioneren van het individu die zo groot is dat het een biologisch in hun genoom gegrift kenmerk bedreigt. Dit is de behoefte aan contact met andere mensen. In sommige gevallen wordt het zo disfunctioneel dat degenen die aan sociale angst lijden alle banden met de buitenwereld afsnijden en zich isoleren.

Gilberts sociale rangtheorie

Voor Gilbert en Trower heeft sociale angst een verklaring. Zij beweerden dat het biologisch voorgeprogrammeerd is en zijn biologische vertaling heeft in de activering van even primitieve hersensystemen als het beoordelings-/reactiesysteem. Als soort hebben we deze systemen duizenden jaren geleden ontwikkeld om om te gaan met bedreigingen binnen onze referentiegroep.

We zijn inderdaad een product van onze eigen evolutie. Dit wordt weerspiegeld in de verschillende ‘lagen’ waarin de hersenen zijn georganiseerd:

• We hebben een reptielenbrein dat een fundamentele rol speelt bij competitief gedrag, zoals het verwerven en verdedigen van territorium. Met andere woorden, we komen dreigend over als we iets zien dat ons kwaad wil doen.
• Als soort hebben we later een paleomammaliaans brein ontwikkeld. Dit is het limbisch systeem, dat ons het vermogen gaf om gevoelens te ervaren en door te geven aan onze omgeving. Het is dankzij het limbisch systeem dat we angst of plezier voelen.
• Uiteindelijk ontwikkelden we het neomammaliaanse brein. Het was de stap die ons onderscheidde van alle andere levende wezens om ons heen. Dankzij deze evolutietechnologie werden we de dominante soort op de planeet. Het stelde ons voor het eerst in staat betekenis toe te kennen aan dingen die ons overkwamen.

Om sociale angst te verklaren, maakte Gilbert gebruik van het bovenstaande en postuleerde twee grote systemen: afweer en veiligheid.

Submission: wanneer het afweersysteem geactiveerd wordt

Als soort leven we in groepen. Bovendien hebben we, als gevolg van ons kudde leven, hiërarchieën ontwikkeld die de groepen waarin we leven structureren en verenigen. Meestal draait de machtshiërarchie om het dominante lid of de dominante leden. De onderzoeker, Michael Chance, noemde dit de agonistische modus.

Volgens de sociale rangtheorie zijn we genetisch voorgeprogrammeerd om bang te zijn voor gezichten die kritiek of afwijzing uitdrukken. In feite zijn wij niet de enigen, want onze primaatverwanten interpreteren oogcontact als een bedreiging. Als ze geen ruzie willen aangaan om de rol van leider, buigen ze het af als een teken van onderwerping.

Voor een groot deel wordt dit soort angst bemiddeld door machtsverhoudingen in de groep. Mensen met een sociale angststoornis worden gekaapt door het evolutionair oudste deel van de hersenen: het paleomamma-brein. Ze voelen zo’n buitengewone hoeveelheid angst dat ze automatisch hun verdedigingssystemen activeren.

Samenwerking: de hedonische modus

De hedonische modus heeft ons gemotiveerd om samen te werken zonder de noodzaak om onderdanig gedrag te activeren. Zo gedragen we ons als we samenwerken om een doel te bereiken. Het is wat we deden toen we vroeger jaagden. Het is ook wat er gebeurt als de wetenschappers onder ons ons allemaal verdedigen tegen een nieuw virus.

Er zijn ook tekens in de hedonische modus die niet bedreigend zijn, maar rust, veiligheid en kalmte betekenen. Het zijn begroetingen, kussen, knuffels en andere coöperatieve vormen van menselijk gedrag. De hedonische modus is nog duidelijker als het gaat om beleefdheidsgedrag (groeten, afscheid nemen, of zich verontschuldigen).

De hedonische modus veranderde alles. Leden van de groep waren niet langer een teken van bedreiging, maar werden een bron van veiligheid (Spaanse link). Het is in dit opzicht dat individuen met sociale angst moeite hebben. Ze hebben moeite met het herkennen en erkennen van veiligheidssignalen. In feite is sociale angst het resultaat van de aanwezigheid van gevaar en de afwezigheid van veiligheid.

Volgens Gilberts sociale rangtheorie zouden mensen met sociale angst dus geneigd zijn een agonistische mentaliteit te hanteren. Bovendien ondervinden ze moeilijkheden bij het construeren en in praktijk brengen van hedonische vormen van sociale interactie.