Gezond verstand is niet altijd vanzelfsprekend

Gezond verstand is niet altijd zo universeel als we denken dat het is. Velen gebruiken het zelfs helemaal verkeerd. Bovendien hebben niet alle mensen dit onderscheidingsvermogen en gevoel voor logica dat ons in elke situatie leidt.

Descartes wees erop dat gezond verstand de beste kwaliteit ter wereld is. Dat er geen persoon was die deze gave van verstandigheid niet bezat. De beroemde wiskundige en filosoof begreep al dat deze dimensie onze gekunsteldheid te boven ging. Ook dat het ons allemaal in staat stelt te weten wat goed is, wat acceptabel is en wat grenst aan irrationeel.

Voltaire echter wees er ooit op dat gezond verstand niet zo gewoon is. Maar wat bedoelde hij hiermee? In wezen suggereerde hij dat we niet altijd die unanimiteit laten zien of waarnemen als het gaat om het begrijpen van wat logisch is of wat wordt verwacht in elke situatie.

Op de een of andere manier integreert ieder van ons zijn eigen versie van gezond verstand in hun bestaan en soms komt dit niet noodzakelijkerwijs overeen met het gezonde verstand van anderen.

Het is interessant dat we het allemaal beter zouden doen als we deze eenvoud zouden kunnen toepassen in termen van waarden en handelingsprincipes, gebaseerd op een verstandige en bijna universele essentie.

Er zijn echter momenten waarop we geen gezond verstand gebruiken, ook al weten we wat het meest acceptabele is om te doen in een bepaalde situatie. We doen dit door nalatigheid, omdat het een uitdaging is of omdat we ergens anders zijn met onze gedachten.

Gezond verstand is niet altijd vanzelfsprekend

Gezond verstand zegt ons bijvoorbeeld dat we gezonder moeten leven. We stellen onze gezondheid echter niet altijd boven onmiddellijke voldoening. Onze verstandigheid fluistert ons bijvoorbeeld vaak in de oren dat:

• papier niet bij het afval moet
• we meer moeten recyclen
• we niet moeten sms’en terwijl we autorijden
• of dat we meer quality time door moeten brengen met de mensen van wie we houden

Het is ons dus duidelijk wat we moeten doen. Maar waarom doen we het niet?

Wat we bedoelen met gezond verstand

De psychologie vertelt ons dat gezond verstand het onderscheidingsvermogen is dat elke persoon heeft (of zou moeten hebben). Dankzij dit vermogen kan men coherente beslissingen nemen op basis van logica en rede.

Albert Einstein heeft er zelfs ooit op gewezen dat veel van wat wij gezond verstand noemen, niets meer is dan een reeks vooringenomenheden of neigingen die anderen ons hebben bijgebracht.

Hoe het ook zij, een goede inschatting streeft altijd naar het doel van het algemeen welzijn. Met deze competentie proberen we ervoor te zorgen dat we allemaal het praktische verstand hebben om coëxistentie te vergemakkelijken, vijandige conflicten te vermijden en bij te dragen aan het algemeen welzijn.

Maar waar komt gezond verstand precies vandaan? In de meeste gevallen is het niet alleen wat anderen ons leerden of dicteerden, om de woorden van Einstein te gebruiken.

In werkelijkheid maakt het deel uit van onze eigen ervaringen, van wat we hebben gezien, gevoeld en geleefd. Het is dus duidelijk dat iedereen zijn eigen pad aflegt en gebeurtenissen meemaakt die niet eens in de buurt komen van die van anderen. Daarom is wat voor jou logisch is misschien niet logisch voor mij.

Drie manieren om het te begrijpen

Het concept van gezond verstand concentreerde zich op veel verschillende invalshoeken gedurende de geschiedenis van de mensheid. Als we ze allemaal begrijpen, zullen we zeker wat meer perspectief krijgen:

• Aristoteles: gezond verstand richt zich volgens deze Griekse filosoof uitsluitend op onze zintuiglijke ervaringen. Daardoor ervaren we allemaal hetzelfde als we geconfronteerd worden met een prikkel (kijken naar glas dat breekt, het voelen van de hitte van vuur, het geluid van de wind, enz.). Hij geloofde dat gezond verstand voortkomt uit gevoelige objecten. Dat wil zeggen, van wat mensen met hun zintuigen konden waarnemen.
• René Descartes: volgens deze Franse wiskundige en filosoof maakte het niet uit dat iedereen uit een andere cultuur komt. We delen allemaal een universeel gezond verstand, van waaruit we kunnen beoordelen wat waar is en wat niet waar is, en het goede van het slecht kunnen onderscheiden.
• De pragmatische filosofie: deze benadering ontstond in de 19e eeuw en geeft ons een meer bruikbare visie. Volgens deze filosofie komt gezond verstand voort uit de overtuigingen en ervaringen van ons dagelijks leven. Dat wil zeggen, ze maken in feite deel uit van de context om ons heen. Dit kan, zoals verwacht, variëren afhankelijk van het weer en alle andere omstandigheden waarmee we worden geconfronteerd.

Wat zegt de psychologie erover?

Adrian Furnham, een psycholoog aan het University College London, schreef een zeer interessant boek getiteld All in the Mind: The Essence of Psychology (1996). De uitgangspunten van Furnham galmen na en waarschuwen ons dat we niets als vanzelfsprekend moeten beschouwen. Wat de meesten namelijk beschouwen als oordeelkundigheid, is soms gewoon onzin.

Wat hij met zijn werk wil overbrengen, is de noodzaak om te allen tijde een kritische en realistische kijk op de werkelijkheid te hebben.

Als we beslissingen moeten nemen, is het het beste om de context, de bijzonderheden van de zaak en wat beter bij ons past of nauwkeuriger lijkt te analyseren, zolang het maar redelijke oordelen zijn. Je laten meeslepen door wat de meesten als ‘gezond verstand’ beschouwen, kan tot meer dan één fout leiden.

Furnham denkt bijvoorbeeld terug aan die gebeurtenissen die nog niet zo lang geleden door de meeste mensen als universele waarheden werden beschouwd. Bijvoorbeeld de mythe dat vrouwen niet slim genoeg waren om te stemmen. Of dat instellingen de beste plek waren voor mensen met een handicap.

Verstandigheid is dus niet altijd goed gekalibreerd omdat het verouderd kan zijn of niet past bij onze persoonlijke behoeften. Laten we het ook gebruiken met een beetje kritisch oordeel.

We moeten begrijpen dat het gezonde verstand van anderen tot andere conclusies kan leiden dan die van ons, simpelweg door de situatie vanuit een ander gezichtspunt te vertellen of te beoordelen.