Geïnformeerde toestemming: het grote onbekende
Geïnformeerde toestemming is een van de belangrijkste middelen die psychologen gebruiken om hun beroepsethiek in de praktijk te brengen. Je zou het kunnen zien als een tweerichtingsgesprek tussen de patiënt en de deskundige. Tijdens deze dialoog bespreken zij in de eerste plaats de voor- en nadelen van een behandeling of psychologisch onderzoek.
Geïnformeerde toestemming is toestemming die vrijwillig door de betrokkene wordt gegeven voor handelingen, die verband houden met zijn gezondheid na ontvangst van de juiste en volledige informatie en na afweging van alle mogelijkheden.
De naoorlogse oorsprong van de geïnformeerde toestemming
Je hebt misschien wel eens gehoord van Josef Mengele, bekend als Dr. Mengele of “Engel van de dood.” Deze Duitse arts werd beroemd vanwege zijn sadisme en vreselijke wreedheid. Als lid van de nazi-partij heeft Dr. Mengele jarenlang geëxperimenteerd op menselijke onderwerpen.
Hij was vooral geïnteresseerd in pasgeboren tweelingen. Hij maakte gebruik van pijnlijke procedures die onomkeerbare lichamelijke en psychische schade veroorzaakten. Sommige van zijn proefpersonen zijn zelfs overleden als gevolg van zijn experimenten.
Geïnformeerde toestemming ontstond na de Tweede Wereldoorlog (tijdens de tweede helft van de 20e eeuw). Een bijzonder sterke factor in het ontstaan van de geïnformeerde toestemming is het proces van Neurenberg.
Tijdens het proces van Neurenberg werd een groot aantal directeuren, overheidsfunctionarissen en kampmedewerkers beschuldigd van en schuldig bevonden aan oorlogsmisdaden.
In 1947 begon men toestemming te beschouwen als een basispijler van wetenschappelijk onderzoek met mensen. In deze historische context komen twee Noord-Amerikaanse artsen in beeld.
Leo Alexander en Andrew Conway Ivy kwamen met een nota van tien punten over ethische normen, genaamd “Permissible Medical Experiments.” Later werd het de Neurenberg Code. Vrijwillige toestemming was in wezen het allereerste punt van de code.
De inhoud van de geïnformeerde toestemming
De verplichting van de psycholoog is om de patiënt op een ware, duidelijke, nauwkeurige en volledige manier te informeren over de interventie, de behandeling of het psychologisch onderzoek waaraan de patiënt zal deelnemen. Wat is nou precies het recht van de de patiënt om te weten?
- Evaluatie van de aandoening. Dit houdt het informeren van de patiënt over de diagnose van de ziekte of aandoening.
- Aard en duur van de voorgestelde behandeling. Dit zijn onder andere het aantal sessies, follow-up en evaluatie.
- Mogelijke risico’s, bijwerkingen en problemen. Dit gaat in de eerste plaats over de meest waarschijnlijke risico’s op basis van betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek.
- Verwachte voordelen.
- Mogelijke alternatieve behandelingen.
- Tegenwoordig hebben psychologen ook de neiging om een zesde element toe te voegen, namelijk contractuele kwesties. Dit heeft onder andere betrekking op de betaling, betalingsregelingen, geheimhoudingsovereenkomsten en de deelname van derden.
Voorwaarden voor geïnformeerde toestemming
Geïnformeerde toestemming is de procedure die als doel heeft het beginsel van de autonomie en waardigheid van de patiënt te waarborgen. Het houdt de plicht in stand om iedereen als individu te respecteren en ook om hun voorkeuren met betrekking tot medische behandeling te respecteren.
Er zijn vier vereisten waaraan een persoon moet voldoen om een geldig document voor geïnformeerde toestemming op te stellen:
- Bereidheid. De psycholoog krijgt toestemming zonder druk van buitenaf. Met andere woorden, de patiënt moet vrijelijk en vrijwillig toestemming geven, zonder enige druk, dwang, fraude, bedrog, overreding, manipulatie of enige andere vorm van dwang. De psycholoog moet de patiënt voldoende tijd geven om na te denken, te overleggen en te beslissen.
- Vaardigheid. Het individu moet in staat zijn om beslissingen te nemen. Zij moeten de wettelijke mogelijkheid hebben om toestemming voor zichzelf te geven. Er zijn situaties waarin mensen niet in staat zijn om toestemming voor zichzelf te geven, zoals in het geval van mensen die minderjarig of bewusteloos zijn of bepaalde geestelijke gezondheidsproblemen hebben.
- Informatie. De gebruiker moet voldoende informatie hebben over de behandeling of onderzoek, om een redelijke beslissing te kunnen nemen.
- Begrijpen. Het is de taak van de psycholoog om ervoor te zorgen dat de patiënt alle informatie begrijpt. Het is ook het recht van de patiënt om alle informatie volledig te begrijpen.
Schriftelijke en mondelinge toestemming
Het is cruciaal dat de psycholoog het document hardop voorleest en dat de patiënt het daarna ook leest. De patiënt moet zich volledig geïnformeerd voelen, zodat hij het proces vrijelijk kan goedkeuren.
In het geval van schriftelijke communicatie eindigt het proces wanneer de patiënt het document ondertekent. Deze handtekening bevestigt dat de patiënt toestemming geeft voor alles wat de zorgverlener heeft gecommuniceerd.
Concluderend kun je zien dat geïnformeerde toestemming fundamenteel is voor de psychologie. Als je geen geïnformeerde toestemming krijgt, kun je bovendien worden aangeklaagd voor psychologische wanpraktijken of nalatigheid.