De voordelen en voorwaarden van tweetaligheid
Vanuit het oogpunt van taalpsychologie is tweetaligheid iets heel positiefs. Hier dachten mensen echter niet altijd zo over. Zo werd er tot de jaren zestig van de vorige eeuw gedacht dat het de intellectuele ontwikkeling van kinderen belemmerde.
Ze dachten dat kinderen alles wat ze hoorden en lazen tegelijkertijd moesten vertalen naar beide talen en dat dit een verspilling van tijd en moeite was.
Inmiddels is echter bewezen dat tweetaligheid het leerproces helemaal niet belemmert. In plaats daarvan bevordert het het juist. De voordelen van tweetaligheid zijn vrij voor de hand liggend, niet alleen bij kinderen, maar ook bij volwassenen. Het leren van een nieuwe taal vertraagt namelijk cognitieve achteruitgang.
“Het hebben van een tweede taal is als het bezitten van een tweede ziel.”
-Karel de Grote-
De opkomst van tweetaligheid
Het zijn voornamelijk historische en culturele factoren die hebben bijgedragen aan de opkomst van tweetaligheid. Deze factoren waren ook verantwoordelijk voor de verlegging van grenzen en het creëren van banden tussen verschillende landen. We geven een paar voorbeelden:
- De territoriale uitbreiding van bepaalde landen en culturen. Dit was bijvoorbeeld met het Latijn, de verspreiding waarvan exponentieel het aantal tweetalige sprekers van deze duizendjarige taal deed toenemen.
- De politieke eenwording door consensus om de communicatie van lingua franca te vergemakkelijken. Zo werd Engels bijvoorbeeld gemaakt tot een wetenschappelijke taal bij uitstek.
- Postkoloniale situaties zorgden er ook voor dat de kolonisatoren hun taal oplegden aan de veroverde dorpen, die een taal moesten adopteren die niet hun moedertaal was.
- Immigratie. Mensen die naar een ander land verhuizen, moeten de taal leren van de plaats waar ze wonen.
- Het kosmopolitisme heeft geleid tot de toename van tweetalige tussenpersonen of handelaars.
Het belang van de moeder
De relatie tussen moeder en baby is bij uitstek het prototype van communicatieve uitwisseling. Maandenlang interpreteert de moeder namelijk de signalen die de baby haar stuurt (huilen, schreeuwen, lachen), en zet zij deze om in woorden.
Beetje bij beetje begint de volwassene een soort spiegel voor de baby te worden. Als de moeder een geluid maakt, reproduceert de baby het. Wanneer ze een gebaar maakt, probeert de baby het te imiteren.
Op die manier begint er zich een ludieke uitwisseling te ontwikkelen, die de baby helpt zijn kennis van de wereld geleidelijk en onvoorstelbaar in zich op te nemen en uit te breiden.
De interactie tussen moeder en baby is daarom bepalend voor de mate waarin de baby een taal leert. De soorten communicatieve interactie die tussen de twee worden geproduceerd, blijven veranderen en evolueren naarmate het kind groeit.
Soorten tweetaligheid
De ontwikkeling van tweetaligheid bij kinderen heeft twee sleutelaspecten: hun omgeving en de fase waarin ze zich bevinden. Aan de hand van dit gegeven kun je zeggen dat er twee soorten tweetaligheid bestaan:
- Gelijktijdige tweetaligheid: het kind leert tegelijkertijd twee taalsystemen kennen. Over het algemeen geldt dit wanneer de ouders dagelijks in twee talen spreken.
- Opeenvolgende tweetaligheid: het kind heeft tijdens zijn jeugd toegang tot slechts één taal. Naarmate hij deze taal onder de knie heeft, leert hij een tweede taal. Bijvoorbeeld Engels op school.
“Eén taal plaatst je een leven lang in een gang. Twee talen openen elke deur onderweg.”
-Frank Smith-
Perfecte tweetaligheid is heel moeilijk te bereiken. De ene taal zal altijd meer ontwikkeld en belangrijker zijn dan de andere. Hoe meer vergelijkbaar de moedertaal en de vreemde taal echter zijn, hoe sneller en gemakkelijker het leerproces zal zijn.
Factoren en voorwaarden van tweetaligheid
Er zijn studies uitgevoerd bij baby’s van zes maanden oud waarbij gebruik werd gemaakt van filtertechnieken om de vroegrijpheid van tweetaligheid te bewijzen. De resultaten van deze studies waren zeer verrassend.
Wanneer een baby nog maar een half jaar oud is, kan hij namelijk al zijn moedertaal onderscheiden van een vreemde taal.
Dit betekent niet dat hij ook de fonetische details van de taal kan onderscheiden. Hij kan echter wel prosodische informatie (intonatie, ritme) onderscheiden.
Dit betekent dat baby’s van zes maanden oud zeker de potentie hebben om veeltalig te zijn. Dit vermogen neemt af naarmate de baby ouder wordt, omdat het niet wordt beschouwd als een noodzakelijke vaardigheid om te overleven.
Positieve tweetaligheid
Volgens Mariscal moet er sprake zijn van een reeks sociale, cognitieve en linguïstische omstandigheden om ervoor te zorgen dat tweetaligheid positief is voor het kind:
- Het bereiken van een hoog en toereikend kennisniveau in twee talen.
- Goede ontwikkeling van de eerste taal en het leren van een tweede taalsysteem op school.
- Hoge verwachtingen en positieve houdingen van de familieleden en leraren van het kind met betrekking tot zijn integrale ontwikkeling.
- Goede sociale aanzien in beide talen.
Cognitieve voordelen van tweetaligheid
Meerdere studies tonen aan dat de prefrontale en dorsolaterale cortex van kinderen die twee talen spreken meer ontwikkeld is met betrekking tot uitvoerende functies. Hierdoor kunnen ze snel en efficiënt bepaalde taken uitvoeren waarvoor ze deze vaardigheden nodig hebben.
Bovendien zijn ze vaak in staat om prikkels uit hun omgeving beter te onderscheiden, waardoor ze geluid in de klas gemakkelijker kunnen negeren. Op die manier is het makkelijker voor ze om zich te concentreren op hun eigen werk.
Ook hebben ze vaak een beter mechanisme van hersencontrole dat hen in staat stelt om ‘de effecten van veroudering te verzachten’, waardoor hun intellectuele achteruitgang trager is.
“Voor elke nieuwe taal die je spreekt leef je een nieuw leven. Als je maar één taal kent, leef je maar één keer.”
-Tsjechisch spreekwoord-
Zoals je ziet, biedt het spreken van meer dan één taal meer dan alleen taalkundige voordelen. In staat zijn om je effectief te kunnen ontplooien in een interculturele en meertalige omgeving is het resultaat van weten hoe je kunt profiteren van de aanpassingsmogelijkheden die de natuur je biedt.