Face-to-face - afstand in verbale communicatie

De taal van gebaren is een vorm van non-verbale communicatie en vult woorden aan. Psycholoog Marcelo R. Ceberio bespreekt in dit artikel gebaren en de relatie ervan met de verschillende soorten afstand tijdens face-to-face communicatie.

Hoewel de technologie de face-to-face dialoog beperkt, is het toch belangrijk om een goed communicatiemiddel in te stellen. De taal van gebaren is namelijk de grote stille communicator. In feite is het meer tussen de regels door. Bovendien vult het aan wat je met woorden zegt.

Non-verbale communicatie is doorslaggevend bij het overbrengen van een boodschap. Wat is dus de meest geschikte afstand om effectieve communicatie tot stand te brengen?

Face-to-face – een universum van gebaren

De wereld van gebaren en bewegingen maakt deel uit van de non-verbale communicatie. Dit betekent dat een gebaar de basiseenheid is van dit soort taal. De meest gebruikte term om het te omschrijven is lichaamstaal. Dit komt omdat mensen het gebruiken om te communiceren met ieder ander mens in de buurt.

Gebaren zijn een expressieve beweging van psychische inhoud. Gebaren zijn spierbewegingen die ontlading zoeken. Die krijgen ze, of ze nu vrijwillig zijn en gevoerd met intentie of onvrijwillige producten van een onbewuste dynamiek.

Een gebaar, in het algemeen, heeft een complexiteit die ontsnapt aan de mogelijkheid van nauwkeurige meting. De synergie van bijna onmerkbare microbewegingen voor bewuste opname is zo dat het uiterst moeilijk is om een alomvattende en volledige waarneming van een universum van gebaren te doen.

Face-to-face: gebaren

Gebaren in menselijke interacties zijn symbolische bewegingen die iets uitdrukken en tonen dat ontcijferd moet worden. Gebaren zijn dus een doelwit om te interpreteren en belangrijk in de face-to-face communicatie.

Elke gesprekspartner kan de gebaren van zijn communicatiepartner coderen naargelang zijn of haar overtuigingen, en volgens hun waarden, persoonlijke betekenis, kennis van elkaar en door de context waarin hun interactie plaatsvindt.

De gebaren van het gezicht, de romp en de ledematen, het gebruik van de ruimte, en de handelingen waarmee het lichaam beweegt, maken de non-verbale communicatie tot een spontaan element voor het overbrengen van boodschappen. Dit is een gemarginaliseerde bron, naar de achtergrond gedrongen in vergelijking met de verbale taal.

Veel generaties luisteren niet alleen, maar observeren ook hun gesprekspartner terwijl ze luisteren. Er is een behoefte om hen te zien terwijl ze praten. Toch zijn ze zich daar zelden van bewust.

Mensen zijn zich er dus niet van bewust dat ze eigenlijk het beste face-to-face moeten communiceren. Dat komt omdat ze hun boodschap in al zijn dimensies moeten begrijpen. Wanneer mensen communiceren, zeggen ze meestal “ik hoor je” in plaats van “ik zie je.”

Face-to-face: afstanden tussen gesprekspartners

De gebaren, uitdrukkingen en toon van de spraak, samen met de cadans, het ritme en de bewegingen tussen het volume, meer of minder prominent van de lichamen, ontwikkelen zich allemaal binnen een afgebakende ruimte tussen de gesprekspartners. Zo’n ruimte is een optimale afstand om communicatie tussen twee of meer mensen tot stand te brengen.

Hall (1966) onderscheidt het beheer van de ruimte, en de beweging ervan in relatie tot een dergelijke nabijheid of relationele afstand. Hij deelt deze in vier soorten interpersoonlijke afstanden in, namelijk de volgende:

Soorten afstand

• Intieme afstand. Dit impliceert een afstand van emotionele nabijheid. Het is de afstand van mensen die romantisch betrokken zijn. Daarnaast is het een deel van de relatie tussen ouders en kinderen. Het is een benadering die de gesprekspartners laat samensmelten. Tot op zekere hoogte is er een breuk in de grenzen van persoonlijke territorialiteit. Deze ruimte nodigt hen uit zich emotioneel te uiten, zoals het omhelzen of strelen van het lichaam van een ander.
• Persoonlijke afstand. Dit is een afstand van nabijheid, maar een waarin de gesprekspartners hun persoonlijke grenzen bewaren. Deze gaan niet verloren en zijn in feite duidelijk afgebakend. Het is dus de afstand van intermenselijke relaties, stilzwijgend overeengekomen tussen vrienden, familie en collega’s. Het is ook de afstand van twee mensen die een gemeenschappelijk doel of belang hebben.
• Sociale afstand. Bij deze vorm van afstand is er geen lichamelijk contact. De blik is toevallig het enige type band dat overheerst. Het is geen onpersoonlijke relatie, maar er is een beschermende ruimte en ook een afstand van eventuele invasies of interferenties van de gesprekspartner. Het is ook de optimale afstand in situaties van onderhandeling en verkoop. In het algemeen zijn er bureaus, etalages, tafels en voorwerpen die de afstand tussen gesprekspartners opleggen. Zo vindt in traditionele psychiatrische consultaties de klassieke therapeutische afstand plaats door middel van een bureau of een witte jas.
• Publieke afstand. Dit is de afstand van formele interacties. Er is geen intimiteit en geen persoonlijke band. Ook is er geen enkele directe relatie. Dit is bijvoorbeeld de typische afstand van een docent of een professor.

Over deze afstand

Bij de laatste drie soorten afstanden hierboven varieert de lengte van de ruimte tussen de gesprekspartners van 60 tot 80 centimeter. Dit is niet meer of minder dan de breedte van een standaarddeur of van bepaalde gangen.

Architectuur geeft dus op een bepaalde manier uitdrukking aan levensstijlen en menselijke interactie. Er zit zoveel in het ontwerp van een huis dat beantwoordt aan de bijzondere eisen van een gezin. Hetzelfde geldt voor de onpersoonlijke ontwerpen in de bouw. Over het algemeen zijn binnendeuren minder breed dan buitendeuren.

Moderne binnendeuren, evenals gangen, zijn ongeveer 53 cm breed, terwijl ingangen 58 cm zijn. In dezelfde lijn hebben de constructies uit de eerste helft van de twintigste eeuw bredere binnendeuren dan de huidige buitendeuren.

Hoewel we in een tijd van onpersoonlijke relaties leven, zijn de persoonlijke, sociale en openbare afstanden kleiner geworden. Maar in de eerste decennia van de vorige eeuw werd een formeel afstandsquotum opgelegd, ook al waren er nauwere interacties en was er meer kennis over buren, vrienden en familie.

Lichamelijk contact was bijvoorbeeld niet aanvaardbaar en men verwachtte een formele behandeling. Net als bij deuren was de relationele afstand toen veel groter dan tegenwoordig.

Relationele afstand

Deze afstand is afhankelijk van de sociaal-culturele context. Elke cultuur legt het soort ruimte tussen gesprekspartners op. Bepaalde contexten hebben een nauwere sociale afstand, gelijkwaardig aan de intieme afstand van andere culturen.

Dit leidt op relationeel niveau vaak tot misverstanden tussen mensen die tot antagonistische contexten behoren. Dit geldt des te meer in gevallen waarin lichamelijk contact de enige manier is om iets verbaal te benadrukken.

Een voorbeeld van een relationele afstand en een sociaal-culturele context

Dit voorbeeld van Paul Watzlawick uit 1976 toont dergelijke verschillen aan. Het gaat over een reeks onderzoekers die een fenomeen onderzochten op de luchthaven van Rio de Janeiro.

Het vliegveld had een terras met een lage reling en daar waren de laatste jaren veel mensen afgevallen. Deze ongelukken gebeurden echter alleen bij buitenlanders, voornamelijk Europeanen.

Dit terras was een ontmoetingscentrum voor recepties en afscheidsbijeenkomsten. De onderzoekers stelden vast dat wanneer de Brazilianen met de Europeanen praatten, de laatsten zich van de eersten begonnen terug te trekken.

Dit komt omdat ze probeerden een geschikte ruimte te bereiken voor hun specifieke interactie. Ironisch genoeg is de persoonlijke ruimte van de Brazilianen klein (Engelse link), misschien wel even groot als de intieme afstand van de Europeanen.

Toen de Europeanen dus achteruit begonnen te lopen om hun afstand te vergroten, reageerden de Brazilianen door naar hen toe te lopen, op zoek naar hun eigen sociale afstand. Als gevolg daarvan vielen veel Europeanen over de reling van de luchthaven.

Naast de interpersoonlijke afstanden die door cultuur worden opgelegd, is er ook nog de persoonlijke afstand. Ieder mens legt wat af bij het tot stand brengen van communicatie met anderen.

De standaardafstand van 80 cm bijvoorbeeld, stelt een persoon in staat om zijn gesprekspartner aan te kijken. Ook kunnen zij de rest van hun lichaam en gebaren waarnemen via hun eigen perifere gezichtsveld.

Face-to-face: conclusie

Gebaren zijn moeilijk te beheersen. Mensen beheersen bewust wat ze willen uitdrukken via verbale taal, maar dat is onmogelijk via gebaren.

Je moet je dus bewust zijn van je meta-communicatie en voorkeursafstand, vooral wanneer er twijfel bestaat over de betekenis die je geeft aan de gebaren van anderen. Dit zal je helpen een betere gesprekspartner te worden.