Episodisch toekomstdenken bij de behandeling van risicovol gedrag

Er is een techniek ontwikkeld die de mogelijkheid biedt het aantal impulsieve beslissingen dat we nemen te verminderen. Het staat bekend als episodisch toekomstdenken.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 13 mei, 2023

Er is een uiterst breed scala aan risicovolle gedragingen en omstandigheden. Bijvoorbeeld roken, drinken, bepaalde sporten beoefenen, of een drukkende baan hebben. Ze kunnen leiden tot hartaanvallen, kanker, COPD en ademhalingsproblemen. In feite verwijst risicovol gedrag naar gebeurtenissen waaraan we mentaal proberen te ontsnappen omdat hun aanwezigheid gevaar voor ons oplevert: de dood.

Het voorkomen van deze gebeurtenissen, via gezondere gewoonten, gedragingen en levensstijlen, is een van de doelstellingen van de gezondheidswetenschappen en de psychologie in het bijzonder. In dit verband analyseerde recent onderzoek (Spaanse link), gerapporteerd in Papeles del Psicólogo, hoe toekomstig episodisch denken de vermijding van risicovol gedrag beïnvloedt (Aonso-Diego et al., 2022).

Risicovol gedrag: een verklaring vanuit de gedragseconomie

Mensen die risicovol gedrag vertonen zijn zich vaak bewust van de gevolgen ervan. Andrew van 21 is bijvoorbeeld een jonge cannabisconsument. Hij is zich ervan bewust dat deze stof een echte Russische roulette is voor de ontwikkeling van verschillende klinische entiteiten, zoals depressie of psychose.

Toch blijft Andrew cannabis consumeren. Waarom doet hij dat? In feite zijn er verschillende factoren betrokken bij het in stand houden van ongezonde gewoonten. Bijvoorbeeld impulsiviteit. Dit verwijst naar een soort “ongepland en buitengewoon automatisch gedrag” (Matjasko et al., 2016).

We zouden Andrews beslissing kunnen beoordelen als irrationeel. Dit wordt voorgesteld door de theorie van de gedragseconomie. Deze beweert dat ons gedrag aanzienlijk wordt beïnvloed door zowel de omgeving (d.w.z. context, wetten, beleid en cultuur) als hoe versterkend de stimulus (in dit geval cannabis) is.

Als de genoemde factoren worden gecombineerd (impulsiviteit en versterkende waarde) levert dat een gevaarlijke cocktail op. In dit verband worden behandelingen ontwikkeld waarvan het doel is om beslissingen die rond impulsiviteit neigen te verminderen (González-Roz et al., 2020). Zo heeft interventie gebaseerd op episodisch toekomstdenken de aandacht van onderzoekers getrokken.

Episodisch toekomstdenken

Episodisch toekomstdenken (hierna ETD) verwijst naar het vermogen van de mens om in zijn verbeelding scènes te creëren van toekomstige gebeurtenissen die hem of haar kunnen treffen. Tekorten in dit vermogen hangen nauw samen met ziekten als obesitas, depressie of angstige symptomen (Cha et al., 2022).

ETD wordt beschouwd als een behandeltechniek. Vanuit een cognitief perspectief wordt het individu getraind om zichzelf in een toekomstige situatie te beschrijven en te visualiseren. Een van de vruchten van deze training is dat ze hun besluitvormingsprocessen verbeteren.

Verder draagt ETD ertoe bij dat het individu de versterkende waarde van andere stimuli in overweging neemt. Dit zijn versterkers op middellange en lange termijn (zonder aangename effecten in het heden), zoals sporten of het opnemen van groenten en fruit in het dieet. Deze bekrachtigers kunnen echter mogelijk aangenamer zijn dan riskant gedrag zoals roken, te veel eten of alcohol drinken.

Hoe ETD risicovol gedrag helpt voorkomen

In overleg bevordert de therapeut ETD door patiënten te begeleiden om zichzelf te projecteren in toekomstige situaties. Ze bereiken dit door hen vragen te stellen waarin ze de tijd, de plaats, hoe de gebeurtenis plaatsvindt en wie er aanwezig zijn beschrijven. Hoe reëler en levendiger de verbeelde situatie, hoe beter het individu zijn ETD zal ontwikkelen.

Daartoe gebruiken ze korte zinnen. Andrew zou bijvoorbeeld kunnen verwoorden dat “Over drie dagen ga ik klimmen met mijn vriendin.” Hij schrijft het op en visualiseert die situatie een paar minuten.

Na deze oefening moet hij de kenmerken van zijn mentale projectie naar de toekomst beoordelen. Hij moet zich afvragen of die realistisch was en of het beeld dat hij in zijn geest creëerde levendig was. Vervolgens stelt de therapeut hem vragen als “Heb je je vermaakt?” of “Voelde je je op je gemak?” of “Hoe belangrijk was het niet gebruiken van cannabis voor je?”

Is ETD effectief bij het voorkomen van risicovol gedrag?

ETD is een goede interventiestrategie voor het verminderen van onbezonnen gedrag. Er zijn bijvoorbeeld klinische voordelen gemeld bij middelengebruik (Voss et al., 2022) en bij zorggedrag in verband met diabetes (Epstein et al., 2022).

ETD is in staat om de beslissingen die individuen soms nemen, als gevolg van impulsiviteit, mogelijk te verminderen. Het is geconfigureerd als een nuttig hulpmiddel in verschillende contexten, zoals overgewicht en het bevorderen van lichaamsbeweging.

Bovendien is het nuttig als geïsoleerde techniek. Als alternatief kan het worden ingevoerd in bredere behandelprotocollen (zoals cognitieve gedragstherapie), waardoor de voordelen ervan worden vergroot.

Zoals je ziet heeft ETD buitengewone kracht als het gaat om het voorkomen van risicovol gedrag. De verwachting is zelfs dat het na verloop van tijd een essentieel hulpmiddel zal worden in het arsenaal van elke gezondheidswerker.