Emotioneel redeneren: wanneer emoties onze gedachten benevelen

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Emotioneel redeneren is een cognitief proces waarbij we een idee of een overtuiging vormen op basis van hoe we ons voelen. Het is misschien de meest voorkomende vorm van zelfsabotage. Als we ons bijvoorbeeld verdrietig voelen, dan komt dat omdat alleen slechte dingen ons overkomen. Als we jaloers zijn, dan is dat omdat de andere belangrijke persoon in ons leven een geheim heeft. Dan gaan we ons inbeelden dat ze ons zullen bedriegen op het moment dat we het minst verwachten.

We hebben allemaal weleens geredeneerd op basis van hoe we ons voelen. We doen het veel vaker dan we willen geloven. Het is een valkuil, een truc van onze hersenen. Want soms hebben de hersenen het moeilijk om onze eigen emoties op de juiste manier te interpreteren of te sturen. Het bewijs dat we waarnemen, zal op dat moment ook niet van belang zijn. Want we negeren met opzet elk objectief en rationeel feit of we wijzen het af ten gunste van de “waarheid” waarvan onze gevoelens uitgaan.

Het zal in dit geval ook geen verschil maken dat we begrijpen dat onze werkplek en ons huis volledig verschillende plaatsen zijn. Want wanneer we gestrest, uitgeput en boos thuiskomen en onze partner maakt een ongepaste opmerking, dan kunnen we tegen hem of haar uitvaren als gevolg van al onze negatieve emoties. Soms hebben we de neiging te geloven dat “iedereen hetzelfde probeert.” Namelijk om ons te irriteren en ons ongelukkig maken.

We kunnen ongetwijfeld nog veel meer voorbeelden vinden. Sommige van deze voorbeelden kunnen aan de meest absurde irrationaliteit grenzen. Stel bijvoorbeeld dat iemand beslist om een rit te maken in de meest gewaagde attractie in een pretpark. Kort daarna heeft die persoon de sterke overtuiging dat hij tijdens de rit zal sterven. Vanuit het stevige en wanhopige idee om van dit gevaar weg te vluchten, dan naar zijn mening reëel en dichtbij is, beslist hij de veiligheidsmechanismen los te koppelen. Zo brengt hij zijn leven echt in gevaar.

Emotioneel redeneren is een erg primitief mechanisme

We kunnen de interessante theorie van Paul MacLean ter sprake brengen over de drieënige hersenen. We kunnen het ook hebben over die tweede hersenen, het limbisch systeem. Dit idee werd gevormd op basis van het reptielenbrein. Het controleert en geeft vorm aan ons emotioneel gedrag. Vele mensen gaan ervan uit dat het limbisch systeem de basisprocessen regelt, zoals klassieke conditionering of instrumenteel leren. Het is ook een systeem dat ons soms op een onredelijke en zelfs irrationele manier laat handelen.

Maar het is belangrijk dat we voor ogen houden dat dit geen stevig model is voor de neurowetenschap. Dit komt omdat onze hersenen eigenlijk een unieke, onderling verbonden en verfijnde structuur zijn. Er is geen enkele specifieke zone in de hersenen die plotseling de uitsluitende controle overneemt.

We laten ons vermogen tot analyseren, nadenken, gevolgtrekking en logica liggen. We vergeten ook de logica die nodig is om stevige relaties tot stand te kunnen brengen en in elke gegeven situatie op een doeltreffende manier te ontwikkelen. Emotioneel redeneren is één van de hoekstenen van de cognitieve therapie. In de jaren zeventig heeft Aaron Beck deze therapie ontwikkeld. Zijn theorieën en benaderingen zijn erg bruikbaar om dit ongezonde mechanisme beter te verstaan.

Laat we ze eens bekijken.

Aaron Beck: je emoties en de werkelijkheid rond jou zijn niet hetzelfde

Wanneer we bij zonsopgang door een bos lopen of wanneer we ons op de top van een berg bevinden, dan kunnen we ineens zien hoe een dik gordijn van rook ons omringt. Maar deze rook is niet het gevolg van een vuur. Niets staat in brand. Het is alleen mist. Het is die eenvoudige daad waarbij we dat subtiele evenwicht tussen rede en emotie in onze geest bevorderen. Dit zal het ons ongetwijfeld mogelijk maken om in ons dagelijks leven veel nuttigere en preciezere conclusies te trekken.

Maar die mensen die zich laten meeslepen door hun emotionele impulsen, zullen uiteindelijk door hun angst overmand worden. Die angst zal alles verduisteren en vervormen. Dit fenomeen geeft bovendien vorm aan wat Aaron Beck in zijn tijd omschreven heeft als een soort sabotage die onze geest uitvoert. Het is een vorm van cognitieve vervorming waarbij we toelaten dat we uitsluitend door het meest vijandige uiterste van onze negatieve emoties geleid worden.

Negatieve mechanismen die logisch redeneren verhinderen

• Uitstelgedrag is nog een ander vreemd fenomeen dat bij emotioneel redeneren plaatsvindt. Als iets ons dwarszit of ons zorgen baart, dan stellen we het uit, in plaats van het aan te pakken. En hetzelfde gedrag doet zich voor als er sprake is van een activiteit waarvan we denken dat we zullen falen. Dit voortdurend uitstellen van het nemen van beslissingen wordt ook bepaald door die zuiver emotionele en instinctieve wereld die tegen elke prijs risico’s probeert te vermijden. Het sluit ons op in onze comfortzone.
• Soms moeten we aan uitstelgedrag een overdreven veralgemening van een anekdotische of een heel nauwkeurige gebeurtenis toevoegen. We geven een voorbeeld. “Als de persoon die ik leuk vindt, mij afgewezen heeft, dan is het duidelijk dat de liefde niet voor mij is…”
• Tot slot is er het feit waarbij we het gedrag of de emotionele toestanden van anderen beoordelen op basis van wat wij op het moment voelen. Dit is een kenmerk dat vooral veel voorkomt bij mensen die gewend zijn om emotioneel redeneren te gebruiken.

Hoe kunnen we emotioneel redeneren bestrijden?

Cognitieve gedragstherapie die gebaseerd is op de aanpak van Aaron Beck, is een goede manier om dit soort cognitieve vervorming te proberen te bestrijden. We geven je hier enkele basisstrategieën om over na te denken:

• We moeten onze automatische gedachten herkennen. Als we in staat zijn om dit te doen, dan moeten we erbij stilstaan dat onze gedachten een rechtstreekse invloed hebben op onze emoties. We moeten dus enerzijds de gedachten kunnen herkennen en ze aan de andere kant evalueren.
• Wanneer emotioneel redeneren overheerst, dan verwarren we onze gevoelens met de feiten. Emotioneel redeneren maakt stress erger, depressie dieper en angstgevoelens kwetsender. Het is dus essentieel dat we telkens als we een negatieve emotie ervaren, stoppen om erover na te denken. Want we moeten het analyseren, sturen en afbreken…
• Elk keer wanneer we een oordeel vellen, hoe klein het ook is, moeten we de emotie die erachter zit, onderzoeken. Stel dat we onszelf vertellen dat we naïef zijn omdat we iemand vertrouwd hebben die ons in de steek gelaten heeft. Dan komen we misschien uiteindelijk tot het besluit dat “je niemand kan vertrouwen.” Maar we moeten integendeel denken dat “we niet naïef zijn. Vandaag hebben we een belangrijke les geleerd. Dit zal ons niet meer overkomen.”

We besluiten met deze samenvatting. We weten dat er met emotioneel redeneren één belangrijk probleem is. Zodra we toelaten dat onze emoties veranderen in aangenomen waarheden, dan is het heel moeilijk te veranderen en het anker te hijsen in deze eilanden die door kwellingen bewoond worden. Maar we moeten de controle nemen over ons emotionele universum.