Hoe moet je een genogram maken?

Een genogram of stamboom is een goede eerste benadering om contact te maken met je roots. Laten we eens kijken hoe het wordt gemaakt.

Een genogram is een instrument dat helpt om de informatie over de familie van een persoon uit te tekenen en samen te vatten. Het is vergelijkbaar met een stamboom. Maar het bevat meer specifieke aspecten van de familiebanden. Bovendien ziet het er technischer uit. Je kan een genogram maken door stap voor stap een aantal richtlijnen te volgen.

De afdeling Psychologie van de Universiteit van Barcelona omschrijft een genogram als volgt. Het is een grafische voorstelling (in de vorm van een stamboom) van de basisinformatie over minstens drie generaties van een familie. Het bevat dus gegevens over de familiestructuur, de demografische informatie over de leden, en hun relaties.

We gebruiken het genogram om informatie te verzamelen en te ordenen over de naaste omgeving van een persoon. Want deze gegevens zijn nuttige informatie bij medische behandeling en onderwijs.

Maar iedereen kan zijn eigen genogram maken en zo zichzelf beter leren kennen. Het is vooral handig om patronen te ontdekken: erfelijke kwesties, inter- of intragenerationele problemen en gedragspatronen die gebaseerd zijn op de omgeving.

Een genogram helpt je om de manier waarop je familiestructuur eruit ziet, snel te visualiseren. In vele gevallen zal het een ondersteuning zijn om een theorie te vormen over de oorzaken van bepaalde problemen. Die kunnen te maken hebben met persoonlijkheid, emotionele controle, enzovoort. Genogrammen zijn ook waardevolle instrumenten om je zelfkennis te vergroten.

Een genogram maken: volg deze stappen

Je maakt een genogram in drie basisstappen:

• Een algemeen ontwerp van de familiestructuur
• Verzameling van de basisgegevens over de familie van een persoon
• Beschrijving van de familierelaties.

De schets van de familiestructuur is de eerste en belangrijkste fase. Hier werk je de biologische en wettelijke verbindingen uit tussen de verschillende familieleden. Er bestaat een groep vaste symbolen om deze verbanden aan te duiden.

Daarna voeg je de volgende gegevens toe aan het onderdeel van de informatie over de familie:

• Demografische gegevens (geboortedata en data van overlijden, onderwijsniveau, huwelijks- en scheidingsdata, enzovoort).
• Informatie op het niveau van de functionaliteit (algemene gegevens over de effectiviteit van de leden: zijn ze doeltreffend, in welke mate en waarom?).
• Cruciale familiegebeurtenissen.

In de derde fase beschrijf je de familierelaties in detail. Hier ga je opnieuw de verbanden tussen de familieleden uitwerken. Maar in dit geval maak je je geen zorgen over de biologische of wettelijke banden. Je richt je namelijk op de psychologische verbanden.

Stap voor stap een genogram maken

Om een genogram van begin tot einde te maken volg je deze stappen:

Bepaal het doel van het genogram

Eerst bepaal je wat de doelstelling van het genogram is. Uiteraard moeten ze allemaal te maken hebben met de gegevens over de familiegeschiedenis en omgeving van een persoon. Maar je kan die gegevens op vele verschillende manieren gebruiken.

Soms is de informatie die je verkrijgt, uitermate nuttig voor artsen. Want een familiegeschiedenis is ook een genetisch overzicht. Het helpt je om erfelijke lichamelijke sterkten en zwakheden te visualiseren.

Genogrammen bevatten ook waardevolle gegevens over de emotionele problemen die in een familie steeds terugkeren of vaak optreden. Er kan sprake zijn van psychologische patronen die zich doorheen de familieomgeving oppikken en verspreiden.

Maar op sommige momenten zal een genogram één specifiek doel hebben. Het is bijvoorbeeld een echt goed idee om jezelf de vraag te stellen: waar komt mijn depressie vandaan? Je kan een bepaalde aandoening opsporen door verschillende generaties heen. In elke geval is het belangrijk dat je het doel bepaalt voor je met het genogram begint.

Beslis hoeveel generaties je zal analyseren

Het is belangrijk dat je voor jezelf een realistisch doel vooropstelt. De ideale manier is om met drie generaties te starten. Maar dat is niet altijd mogelijk. Want er zijn families waar een volledige generatie verdwenen is. Het is ook mogelijk dat ze met sommige familieleden geen contact hebben.

In andere gevallen heeft men onrechtstreeks contact met andere generaties. Je kan dus met andere woorden alleen informatie over een familielid verwerven vanuit wat andere mensen over hem zeggen. Hier kan echter sprake zijn van vooroordelen. Het is dus best dat je ook andere informatiebronnen vindt om de nauwkeurigheid van wat zij zeggen, te verifiëren.

Je kunt het beste een lijst maken van de leden die nog leven. Zo kan je met hen contact opnemen. Maak daarna een nieuwe lijst van de mensen die je informatie kunnen geven over de familieleden en die je kan vragen. Tot slot moet je beslissen hoeveel generaties je genogram zal bevatten.

Maak een vragenlijst om informatie te verzamelen

Dit is één van de belangrijkste stappen. Hoe je de vragenlijst maakt, is afhankelijk van de doelstelling die jij vooropgesteld hebt. Het betekent dat je de vragen moet stellen zodat je de gegevens kan verzamelen die je nodig hebt voor je genogram. 

De vragenlijst kan bestaan uit een reeks basisvragen die demografische gegevens aan het licht brengen. Die vragen moeten de volgende onderwerpen bevatten: namen, data (geboorte, overlijden, huwelijk, scheiding, verhuis, enzovoort). Bovendien moeten er nog andere items in voorkomen sociale staat, onderwijsniveau, beroep, aantal kinderen, geslacht van de kinderen, enzovoort.

Daarna moet je nog een aantal vragen opstellen. Deze vragen zullen je helpen om dieper in te gaan op de specifieke details over elk familielid. Dit zijn enkele voorbeelden. Welke ziekten hebben ze of hebben ze gehad? Hebben ze te maken gehad met pijn? Wat zijn hun hobby’s en interesses? Belangrijke ervaringen? Grote conflicten? Enzovoort.

Tenslotte stel je een derde groep vragen op. Met deze vragen kan je dieper graven in cruciale familiegebeurtenissen. Dit zijn crisismomenten of ernstige problemen die meerdere familieleden gemeenschappelijk hadden. Deze voorvallen hebben het leven van deze familieleden geraakt. Er is sprake van een vóór en een na. Je kan beslissen welke cruciale gebeurtenissen je wil belichten door de doelstelling van je genogram voor ogen te houden.

Doe veldonderzoek

Niet alle genogrammen gaan even diep als andere. Sommige focussen op duidelijke aspecten terwijl andere dieper ingaan op één of meerdere aspecten. Dit hangt vooral af van de rechtstreekse informatie die je kan verkrijgen.

Deze stap heeft te maken met mogelijke informatiebronnen contacteren. Het is belangrijk dat je onthoudt dat niet iedereen zijn persoonlijke verhaal wil vertellen. Daarom moet je om te beginnen inzien dat het hard werken kan worden dat bovendien geduld zal vergen.

Zodra je iemand gecontacteerd hebt, kan je het beste onmiddellijk uitleggen waarvoor je de informatie nodig hebt. In dit geval is het om een genogram te maken. De beste manier is ook om dit geleidelijk en verloop van tijd te doen, zodat alles netjes verloopt. Op die manier kan je vertrouwen opbouwen. Mensen zullen dan meer bereid zijn om jou informatie te verschaffen.

Verzamel informatie op basis van documenten

Brieven, foto’s, video’s en alle andere documenten in verband met de familie kunnen eventueel ook erg handig zijn. Je kan een belangrijk stuk informatie vinden op een identiteitskaart, een contract of een medisch voorschrift.

Vele families bezitten een familiealbum van onschatbare waarde. Daarin zal je in het algemeen beelden van grote groepsevenementen ontdekken. Je kan veel over een persoon te weten komen wanneer je zorgvuldig een foto bekijkt. Welk emotioneel “klimaat” zie je op de foto? Welke houding nemen de mensen aan ten aanzien van elkaar?

Gebruik standaardsymbolen

Tegenwoordig bestaan er templates om genogrammen te maken. Het zijn reeds opgemaakte ontwerpen die alles bevatten dat je nodig hebt om de verzamelde informatie te ordenen. Er zijn ook computerprogamma’s die het gemakkelijker maken.

Daarnaast kan je ook gebruik maken van standaardsymbolen om de gegevens voor te stellen. Iedereen kan nog steeds zijn eigen symbolen ontwerpen. Misschien voelt het alsof de standaardtekens er niet goed uitzien of niet goed werken. Ongeacht je keuze zijn er symbolen die het vaakst gebruikt worden:

• De voorstelling van mannen: een vierkant. Van vrouwen: een cirkel.
• Huwelijken: links het symbool voor de man en rechts voor de vrouw. De twee symbolen worden verbonden door een horizontale lijn.
• Een scheiding of relatiebreuk: twee diagonale parallelle lijnen.
• De kinderen worden op een rij gezet van de oudste naar de jongste, van links naar rechts.

Verlies nooit de doelstelling van je genogram uit het oog. Als het nodig is, maak dan specifieke symbolen om relevante dingen voor te stellen. Dat kunnen misbruik, alcoholisme, abortus, zelfmoord, dodelijke ongelukken zijn. Of welke factor dan ook.

Maak het kader op basis van de verbanden

Het soort relaties tussen familieleden is altijd een belangrijk stuk informatie. Daarom toon je niet alleen het verband. Je voegt ook een element toe dat de kwaliteit van de band aantoont. Doe dit ook, zelfs al is het slechts in algemene termen.

Je kan standaardsymbolen creëren om de relaties voor te stellen die nauw, afstandelijk, intens of conflictueus zijn. Dit zou voldoende moeten zijn. En het is ook goed enkele symbolen te hebben om gevallen van lichamelijk, emotioneel of seksueel misbruik aan te duiden. In vele gevallen zal je enkele elementen moeten toevoegen om aan te tonen dat het slechts een vermoeden is zonder bewijs.

Analyseer het genogram

Een genogram analyseren is iets creatiefs en vaak fascinerend om te doen. Eerst evalueer je hoe nauwkeurig alles in jouw voorstelling is. Als je twijfels hebt over bepaalde informatie, dan is het ‘t beste dat je dat ook zo aanduidt, of dat je onderzoekt of het waar is.

Deze eerste analyse zal je helpen om de gegevens zo duidelijk en zo nauwkeurig mogelijk te ordenen als je kan. Deze inspanning om nauwkeurig te zijn zal opbrengen wanneer je de volgende stap zet.

Ga op zoek naar patronen

Nu ga je bepalen of het genogram degelijk is. Alle gegevens die je verzameld, geordend en visueel voorgesteld hebt, zullen je helpen om patronen te vinden. Op dit punt zal je met andere woorden in staat zijn om te zien of er sprake is van gebeurtenissen, omstandigheden of elementen die steeds terugkeren.

De patronen zijn de sleutels om alles te begrijpen. Is er een ziekte die bij verschillende familieleden en/of in opeenvolgende generaties terugkomt? Is er een patroon van disfunctioneel gedrag dat van generatie op generatie overgegaan is? Waarom passen sommige familieleden niet in het patroon? Welk deel van hun persoonlijke geschiedenis heeft hen geholpen om het te doorbreken?

Op deze vragen en vele andere moet je een antwoord hebben wanneer je een genogram afgewerkt hebt. Het zal absoluut niet alle mogelijke informatie bevatten. Maar het zal je waardevolle aanwijzingen verschaffen. En het zal je vooral helpen om de oorzaken te begrijpen van wat er nu gebeurt.

Controleer of het genogram aan zijn doel beantwoordt

Een genogram maken is geen werktuiglijke activiteit. Het geeft je ook geen absolute resultaten. Het kan gebeuren dat het proces ervoor zorgt dat je je begindoelstelling enkele keren opnieuw moet uitwerken. Want wanneer je onverwachte informatie ontdekt, dan kan dit je focus veranderen.

Daarom is het dus nuttig dat je nagaat of je je begindoel bereikt hebt. Check of de gegevens die je gevonden, geordend en geïnterpreteerd hebt, je een beter begrip geven van de persoon. Soms voldeed een genogram niet volledig aan de doelstelling. Maar toch hielp het proces. Het is dus de moeite waard dat je een laatste evaluatie van het proces uitvoert.

Een genogram is in wezen een beeld van de weg die naar je eigen verhaal leidt. Het is de geschiedenis die voor je geboorte geschreven werd. Tenslotte is elk van ons slechts een hoofdstuk in een verhaal dat lang geleden begon. Het enige dat we kunnen horen, is het zwakke gezoem van de tijd. En het enige wat we te zien krijgen, is een kleine interessante glimp.

Bibliografie

McGoldrick, M. and Gerson, R. (1985) Genograms: Assessment and Intervention. New York, Norton.