Drie argumenten om te stoppen met liegen

”Liegen is doodeenvoudig. Ik doe het al meer dan 50 jaar, en als je eenmaal weet hoe het werkt, dan is het echt een fluitje van een cent.” Was getekend: James Randi, één van de beste goochelaars uit de geschiedenis. Toch moet hier nog enige nuance in aangebracht worden: hoewel iedereen inderdaad een leugen kan vertellen, blijft haar geloofwaardigheid een heuse kunst. Helemaal omdat onze geest zich ongemakkelijk pleegt te voelen wanneer we de zo dierbare deugd der eerlijkheid ongegeneerd verraden.

Tegelijkertijd, in geval wij zélf het slachtoffer zijn, dat wil zeggen: iemand liegt ons voor, en we betrappen diegene, dan wanen we ons plots extra klein en kwetsbaar. We worden opgezadeld met een onvermurwbaar wantrouwen richting de wereld, waardoor we – onvrijwillig – een innerlijk schild opwerpen dat ons emotioneel isoleert. Wie bij voorbaat ernstig twijfelt aan andermans integriteit, mist daardoor ook allerlei mogelijkheden om wél oprechte mensen te ontmoeten.

Uit een studie van de Universiteit van Los Angeles (2004), bleek dat zelfs de meest rechtschapen individuen tijdens hun dagelijkse doen en laten routineus meerdere malen liegen. Daar komt nog bij dat we ons – nagenoeg zonder uitzonderingen – eveneens dikwijls bedienen van subtiele, impliciete, of stille leugens: iets express niet zeggen, weglaten, of zogenaamd per ongeluk vergeten te vermelden. Samen met de bekende ‘leugentjes om bestwil’, wordt dat sociaal gezien namelijk eerder geaccepteerd, en vergeven.

Consistent consequenties verbinden aan liegen, vermindert diens frequentie

Wat persoonlijke relaties betreft zijn de experts het erover eens dat de sleutel ligt bij preventie. Maar stel nou dat we al volleerde, gewetenloze, of opportunistische jokkebrokken zijn (geworden), en dat het stadium van voorzorgsmaatregelen al lang en breed achter ons ligt? De enige bewezen methode om een verbeten en onverbeterlijke leugenaar de waarheid te laten spreken, is om hem of haar serieuze repercussies in het vooruitzicht te stellen, zodat het steeds minder aanlokkelijk wordt om stelselmatig te blijven bedriegen.

Om deze bestraffende aanpak überhaupt succesvol te kunnen uitvoeren, dient men eerst onbetwistbaar vast te stellen wie er precies liegt, of gelogen heeft. Tegenwoordig bieden talloze sociale onderzoeksstudies gelukkig gedetailleerde diagnose-modellen aan om dat accuraat vast te stellen, op basis van praktisch waarneembare indicatoren. Wie deze karakteristieken leert te herkennen, zal zich niet naïef meer laten bedotten.

Een saillante eigenschap die het verdient om uitgelicht te worden, is dat mensen die dingen moedwillig verzwijgen, en de waarheid verdraaien, bij het minste of geringste in de verdediging schieten. Vandaar vermijden ze krampachtig samenwerking, en geven ze geraffineerde verklaringen om desondanks de schone schijn – van transparantie en openhartigheid – hoog te houden. Laat ons deze doortrapte tactiek nog wat dieper onderzoeken.

Oogcontact

Wanneer we relevante informatie opzettelijk achterhouden, dan blokkeren of beknotten we onszelf – zowel van binnen als van buiten – en beginnen onze gebaren steeds geforceerder over te komen, op anderen. Degenen die ons een beetje kennen, zelfs al kunnen ze niet exact de vinger op de zere plek leggen, voelen intuïtief aan dat er iets niet klopt. Hun argwaan kan door verschillende factoren worden gewekt: van de toon van onze stem, het ritme waarin we spreken, hoe vaak we knipperen, tot een licht vertrokken gezichtsuitdrukking. En als ze zoiets sowieso opmerken, kunnen ze daar natuurlijk – voor zichzelf – meer of minder plausibele conclusies uit trekken.

Bedreven en zelden op heterdaad betrapte leugenaars zijn meesters in het controleren en manipuleren van hun lichaamstaal. Zo niet, dan wenden ze zich tot indirecte communicatiemiddelen (telefoon, e-mail, briefjes, berichtjes…), om de kans op detectie en achterdocht te minimaliseren.

Amateuristische of onzekere leugenaars leggen hun ‘vermeende onschuld’ er vaak te dik bovenop, met haast spastische maniertjes en mimieken, en nemen ook letterlijk een defensieve houding aan, door niet recht tegenover je te gaan staan of zitten, je niet recht aan te kijken enzovoorts. In hun geest zijn zij namelijk veel te veel bezig met het potentiële ‘gepakt worden’, en wringen ze zich derhalve in allerlei anticiperende bochten om dat koste wat kost te verhoeden.

Door vage uitdrukkingen en standaardformuleringen te gebruiken, verwijderen we onszelf van de feiten, en van de onverholen verdorvenheid van het liegen zelf. Door dingen berekenend in het midden te laten, en je ware bedoelingen geniepig in cliché’s te verhullen, blijft het voor de gedupeerde ingewikkeld om consciëntieus te claimen dat hij of zij schaamteloos besodemieterd wordt. Verder verklein je zo – twee vliegen in één klap – onverhoopte (toekomstige) contradicties in je eigen verhaal, en is het voor je geheugen een minder grote beproeving om alles ‘correct’ te onthouden.

Toch moeten we tegelijk ook toegeven dat iedereen – zelfs de goudeerlijkste Jan Moraal – weleens fouten maakt, of zich zaken niet 100 procent waarheidsgetrouw herinnert. Het cruciale verschil in deze kwestie is de intentie, en de expliciete bereidwilligheid om zo nodig nadere tekst en uitleg te verschaffen, of om onze particuliere versie te herzien, of herroepen. Iemand die willens en wetens liegt daarentegen, doet alles om aan zulke onbeschroomde legitimatie en toelichting te ontsnappen. Hij knipt en plakt live zijn eigen gedachten, en mocht er plompverloren iets uitfloepen wat niet strookt, dan verzint hij altijd vliegensvlug een ad hoc excuus.

De weerspiegeling van onze alledaagse leugens

Beslissingen nemen vanuit het hart of volgens het verstand, de waarheid spreken of toch liever de werkelijkheid naar eigen voordeel verdraaien? Lees meer.