Depressie bij oorlogsvluchtelingen, wat zijn de kenmerken ervan?

Elk jaar ontvluchten miljoenen mensen hun huizen en hun land van herkomst als gevolg van oorlog. Depressie is misschien wel een van de meest voorkomende en destructieve ervaringen die ze hebben. Maar wat zijn de effecten van gedwongen migratie? En hoe manifesteert depressie zich bij oorlogsvluchtelingen? Ontdek het hier.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 24 juni, 2023

Depressie is een klinische entiteit met een enorm potentieel om het kleinste sprankje hoop te beëindigen. Kun je je, dit in gedachten houdend, voorstellen dat je in de schoenen staat van een oorlogsvluchteling? Want over de hele planeet zijn er miljoenen mensen met niets anders dan hun herinneringen aan de huizen waarvan ze zijn beroofd.

Als gevolg van de barbaarsheid van de huidige oorlog in Oekraïne neemt het aantal vluchtelingen in Europa exponentieel toe. Als het gaat om hun geestelijke gezondheid, stuiten ze op ontelbare barrières om toegang te krijgen tot gezondheidszorg.

Deze variëren van lange bureaucratische procedures tot de sociaal-politieke moeilijkheden van de landen die hen hebben opgenomen. En niet te vergeten de lange tijd die ze in barakken in vluchtelingenkampen hebben doorgebracht.

Bij deze factoren komt nog het feit dat migreren wordt beschouwd als een potentieel traumatische ervaring. Onverwacht wordt dit nog verergerd door de context van oorlog.

Dit geheel van factoren: oorlog, migratie, onzekerheid in de kampen, en de moeilijke toegang tot psychologische interventies vormen de perfecte voedingsbodem voor de ontwikkeling van klinische stoornissen. In dit artikel gaan we ons richten op een daarvan: depressie bij oorlogsvluchtelingen (Lavdas et al., 2023).

Migreren om een dodelijke oorlog te vermijden

Volgens een publicatie (Engelse link) in het gespecialiseerde tijdschrift, BMC Medicine (Kane et al., 2014) krijgen artsen in vluchtelingenkampen te maken met een veelheid aan psychologische gezondheidsproblemen. Bijvoorbeeld depressie en middelenmisbruik. Maar, wat baart de vluchtelingen die gemigreerd zijn om oorlog te vermijden de meeste zorgen?

Deze vraag werd behandeld in een onderzoek (Engelse link) van Michalis Lavdas en zijn team, gepubliceerd in BMC Psychiatry. Zij identificeerden de volgende factoren:

• Werkloosheid.
• Onzekerheid.
• Acculturatie.
• Verlies van leven.
• Verslechtering in de sociale sfeer.
• Economische zorgen.
• Blootgesteld worden aan de context van de oorlog.

Vluchten voor de oorlog is het beginpunt. Aankomen in het vluchtelingenkamp is slechts een volgende halte op de lange reis. Bovendien is het leven in sommige kampen buitengewoon zwaar, omdat de cultuur van het land van herkomst totaal anders is.

Daarom heeft het verblijf in zo’n kamp een grote invloed op de vluchteling. In feite gaat het om een chaotische mengeling van verandering, pijn en onzekerheid.

Oorlogsvluchtelingen en depressie

Degenen die deelnamen aan het onderzoek van Lavdas et al. (2023) meldden dat ze zich depressief voelden. Dit was een product van de afgedwongen harde situaties die ze zagen en meemaakten. Het verschijnsel deed zich voor zowel voor het begin van de oorlog (toen die nog in de maak was) als toen die eenmaal begonnen was.

De ervaring die deze vluchtelingen in de kampen doormaakten, verergerde de lasten die ze al droegen. Bovendien ontdekten onderzoekers dat de symptomen van depressie verschilden naargelang het geslacht van de lijders.

Gendergeweld: een constante voor vrouwelijke oorlogsvluchtelingen

Oorlogsvluchtelingen komen vaak uit landen waar hun rechten herhaaldelijk worden ontkend, geschonden en genegeerd. Dr. Lavdas legt uit dat het feit dat ze als vrouw geboren zijn op zich al een risicofactor vormt. Hij geeft als voorbeeld de gevallen van huwelijk tijdens de kindertijd, die in bepaalde culturen veel voorkomen.

Het leven in het kamp luidt de hoop op een nieuw thuis in. Maar ondanks het gevoel van grotere veiligheid wachten in het toevluchtsoord vaak andere elementen die depressie bevorderen. Dit zijn onzekerheid en de afwezigheid van activiteit (Lavdas et al., 2023)

Het leven in een kamp is een intens keerpunt voor mannelijke oorlogsvluchtelingen

Als gevolg van verergerd en meedogenloos geweld vóór hun migratie, meldden mannelijke vluchtelingen vaak negatieve emoties zoals angst. Dit was nog duidelijker nadat ze getuige waren geweest van vreselijke daden als moorden of explosies.

Bovendien stuitten ze na hun aankomst in een kamp, een plaats die een baken van licht, vooruitgang en vrijheid had moeten zijn, op diametraal tegenovergestelde factoren. Bijvoorbeeld opsluiting, isolatie en conflicten (Lavdas et al., 2023).

Naast de omstandigheden die depressieve symptomen bevorderden, ervoeren vluchtelingen een gebrek aan zinvolle activiteiten, met als gevolg “lange en eindeloze” dagen. Bovendien hadden ze de mentale last van “het moeten voorzien in de behoeften van hun familie”.

Inactiviteit en demotivatie

Vluchtelingen verlaten hun land om te proberen dodelijke en destructieve oorlogen te overleven die alle hoop op de toekomst verwoesten. Ze vluchten met rugzakken die vol zitten met angst en zorgen om hun eigen overleving, maar ook om hun kinderen en andere kwetsbare mensen voor wie ze tot nu toe verantwoordelijk waren.

De inactiviteit die we eerder noemden is ook nauw verbonden met depressieve symptomen. In feite wordt het vaak een vicieuze cirkel. Het vloeit voort uit een gebrek aan motivatie, het ontbreken van intieme en betekenisvolle interacties met andere mensen, en het verlies van plezier in de dagelijkse dingen.

Daarom is het verbeteren van de kenmerken van vluchtelingenkampen essentieel. Vluchtelingen directe psychologische hulp bieden houdt ook in dat ze taken en activiteiten krijgen die ze als betekenisvol en belangrijk kunnen beschouwen. Immers, een individu dat voelt dat het leven zin heeft, is iets beter voorbereid op de ups en downs ervan.