De zandbaktechniek
De meesten onder ons die naar een psycholoog gaan, weten tot op zekere hoogte waar hun leed vandaan komt. Sommigen hebben echter moeite met het identificeren van hun problemen. De psycholoog dient dan verschillende technieken in te zetten om onze gedachten en gevoelens te zeven. Alleen zo kan hij erachter komen wat de werkelijke oorzaak van ons leed is. Eén van deze technieken is de zandbaktechniek.
De zandbaktechniek is een methode die vaak door kinderpsychologen wordt ingezet. Dat doen ze omdat kinderen vaak moeite hebben hun gedachten en gevoelens uit te drukken.
Dora Maria Kalff creëerde de zandbaktechniek, welke oorspronkelijk ‘zandspel’ genoemd werd. De techniek is gebaseerd op de analytische psychologie van Carl Gustav Jung en het werk van kinderpsychiater Margarita Lowenfeld. De zandbaktechniek wordt vooral ingezet om informatie te winnen waar de patiënt zich niet per se bewust van is.
Wat is de zandbaktechniek?
Voor psychologen om informatie uit ons te verkrijgen waar we ons zelf niet van bewust zijn, moet een kleine omweg gemaakt worden. Om te beginnen wordt er zand in een houten of plastic bak gedaan. De patiënt plaatst vervolgens verschillende poppetjes in het zand op een plek naar keuze. Deze poppetjes staan symbool voor dingen of mensen, al dan niet echt.
Er worden poppetjes gebruikt die lijken op mensen, dieren, planten, gebouwen, vervoersmiddelen, tekenen of natuurlijke scheidingen zoals stenen en hout, sciencefiction-elementen en filmpersonages.
Tijdens dit proces hoort de therapeut het gebruik van woorden te beperken en suggesties achterwege te laten. Nadat de patiënt klaar is met het plaatsen van de poppetjes, neemt de psycholoog een foto van de opzet. Deze analyseer hij dan later (na de sessie).
De resultaten van deze techniek variëren. Hij staat namelijk open voor verschillende manieren van interpretatie. Als we bijvoorbeeld veen alleenstaande poppetjes in de zandbak zien, kan suggereren dat de patiënt eenzaam is of zich verlaten voelt. Het kan ook betekenen dat hij liever alleen gelaten wilt worden. Zo kan een gewelddadige scène zowel een uiting van woestheid zijn als van een herinnering aan iets uit het verleden. Zonder te praten over wat er te zien valt tijdens de sessie kan het moeilijk (of onmogelijk) zijn om een juiste conclusie te trekken.
Voor wie is de zandbaktechniek geschikt?
Ondanks het feit dat therapeuten dit met name bij kinderen inzetten, is het niet enkel voorbehouden aan hun. Het kan erg goed van pas komen wanneer een patiënt moeite heeft met het uiten van zijn emoties. Deze techniek is vaak goed toepasbaar bij mensen die een trauma doorstaan hebben, zoals emotionele of lichamelijke mishandeling. De zandbaktechniek is ook nuttig voor mensen die met extreme rouw, cognitieve stoornissen of gedragsstoornissen te maken hebben (gehad).
Kinderen ontwikkelen volop hun emoties. Deze zijn complex en vaak snappen kinderen niet hoe ze de hele reikwijdte hiervan kunnen uitdrukken. Daarom gebruiken therapeuten vaak de zandbaktechniek in schoolomgevingen. Psychologen zetten het bovendien in om stoornissen omtrent taal, zelfvertrouwen, interpersoonlijke relaties (onder ander familiedynamiek) en pestgedrag te evalueren.
Hoe nuttig is de zandbaktechniek?
Het draait bij de zandbaktechniek om een centraal idee: een spel. Het is een soort tijdsreis naar onze jongere zelf en de mentale ontwikkeling die toentertijd plaats vond. Dit creatieve spel is bedoeld om de typische patronen van de patiënt te verkennen. De handeling die dit spel vereist, vergen visualisatie en persoonlijke keuzes. De achterliggende gedachten hiervan is waar de behandelaar in geïnteresseerd is.
De therapeut maakt foto’s van de zandbak nadat de patiënt deze heeft ingericht. Hierna wordt de foto geanalyseerd om patronen te vinden die naar iets concreets zouden kunnen wijzen. Dit is een interessante techniek omdat het niet berust op verbale communicatie. In veel gevallen kan de patiënt, met name kinderen, het trauma dat hij of zij doorstaan heeft niet onder woorden brengen. Door de zandbaktechniek in te zetten kan de therapeut toch aflezen wat er omgaat in de patiënt. Hij kan op verschillende mogelijke interpretaties stuiten, maar deze kunnen naderhand verder verkend en besproken worden. Gesloten vragen (waarop enkel met ‘ja’ of ‘nee’ geantwoord wordt) kunnen hierbij helpen.
Deze techniek kan dus erg behulpzaam zijn. Het creëert een stressvrije omgeving waarin de patiënt zich veilig kan voelen. Op dezelfde manier kan het creatieve spel helpen de spanning te verlichten. Het wordt een plek waar de patiënt vrij staat om zichzelf te uiten.