De vier belangrijkste Jungiaanse archetypen

De archetypen van het zelf verschillen van de andere door Jung voorgestelde archetypen doordat ze volgens de Zwitserse psychoanalyticus een grotere invloed hebben op de individuele ontwikkeling. Zo zou uit hen de menselijke psyche gestalte krijgen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Laatste update: 31 december, 2021

De vier belangrijkste Jungiaanse archetypen van het zelf staan ook bekend als ‘hogere’ of ‘hoofd’ archetypen. In feite zijn het onbewuste voorstellingen die een grote invloed hebben op de ontwikkeling van de menselijke psyche. Dit is volgens de analytische psychologie van Carl Jung (Engelse link).

Archetypen zijn universele patronen die deel uitmaken van het collectieve onbewuste. Met andere woorden, het zijn onbewuste eigenschappen die de hele mensheid gemeen hebben. In feite bepalen ze specifieke manieren van zijn.

Carl Jung gebruikte religie en mythologie om deze patronen en modellen te definiëren. Zo kwam hij tot de definitie van een groot aantal archetypen. Er zijn er echter vier die van bijzonder belang zijn. Deze staan bekend als de Jungiaanse archetypen van het zelf. We bespreken ze hieronder.

Anima en Animus

Anima

De anima is een van de vier belangrijkste Jungiaanse archetypen van het zelf. In feite komt het concept uit het Latijn voor de ziel. Het komt overeen met het beeld van het eeuwige vrouwelijke in het onbewuste van een man. Het is gekoppeld aan het eros-principe. Het definieert of weerspiegelt de aard van de relaties die een man aangaat met een vrouw.

Voor Jung heeft dit archetype vier ontwikkelingsfasen of vier evolutieniveaus:

• Eva. Het komt overeen met de vrouw als object van het verlangen van de man. Op deze manier zorgt de vrouw voor voeding, veiligheid en liefde. Het fundamentele archetype zou Eva of Gaia zijn.
• Helena. Het basisinstinct van de vrouw krijgt nieuwe nuances. In feite worden ze gezien als zelfredzaam, intelligent en inzichtelijk, zo niet altijd deugdzaam. Het essentiële archetype zou Helena van Troje zijn.
• Maria. Spiritualisering of vergeestelijkt moederschap. Mannen zien vrouwen als deugdzaam. Het komt overeen met het model van de Maagd Maria.
• Sophia. De wijsheid  van het eeuwige vrouwelijke. Vrouwen zijn volledig geïntegreerd en bezitten zowel negatieve als positieve eigenschappen. Het komt overeen met Sofia, de Griekse godin van de wijsheid.

Animus

De animus is de tegenhanger van de anima. Het komt overeen met het beeld van het eeuwige mannelijke in het onbewuste van een vrouw. Ánimus verwijst naar het begrip ‘geest’. Het wordt beheerst door het principe van logo’s.

Bovendien is het verbonden met de wereld van ideeën en het spirituele. Zowel in dit geval als in het vorige veroorzaakt de onbewuste identificatie met het respectieve archetype een gevoel van desillusie met het andere geslacht.

Net als bij de anima, heeft de animus volgens Jung vier niveaus van evolutie:

• Tarzan. De representatie van fysieke kracht, de atleet. Het paradigma zou Hercules zijn.
• Byron. Initiatief en gedrevenheid. Het is vertegenwoordigd in de mythologische figuur van Apollo.
• Lloyd George. De deugden worden omgezet in woorden. Vandaar dat de priester of de leraar verschijnt.
• Hermes. De hoogste manifestatie van het mannelijke. Het is degene die het bewuste en het onbewuste met elkaar verzoent. Het wordt vertegenwoordigd door de figuur van Hermes.

Persona

De persona vertegenwoordigt het onbewuste deel van jezelf dat men met anderen wil delen. In feite zou men kunnen zeggen dat het iets is dat het ‘publieke imago’ benadert. Het bestaat uit onbewuste elementen. Deze harmoniëren echter met bewuste elementen. Om deze reden willen ze zichzelf bekend maken aan anderen.

De persona valt samen met het Latijnse woord, dat in de oorspronkelijke betekenis ‘masker’ betekent. Daarom heeft de persona als archetype te maken met het sociale zelf. Het gaat ook om de vele facetten die het aanneemt naargelang de specifieke omstandigheden. Het wordt beheerst door het principe van aanpassing.

Schaduw

De schaduw zou het tegenovergestelde zijn van de persoon. In feite definieerde Jung het met deze woorden: ‘de schaduw is het beeld van onszelf dat achter ons glijdt terwijl we naar het licht lopen’.

Het is een van de meest interessante archetypen van het zelf. In feite komt het overeen met het verborgen deel van een individu. In feite is het hun ‘andere gezicht’ niet alleen verborgen voor de ogen van anderen, maar ook voor henzelf.

De schaduw is dat donkere gebied van de persoonlijkheid waartoe zelfs het individu geen toegang heeft. In feite herkennen ze de kenmerken die in dat onbewuste gebied aanwezig zijn niet als de hunne, ook al horen ze er wel bij. Daarom wijzen ze ze onbewust af. Als deze kenmerken echter sterker worden, worden ze antagonisten van het zelf. De schaduw wordt beheerst door het principe van chaos.

De Jungiaanse archetypen: het zelf

Voor Jung is het zelf het essentiële archetype van het collectieve onbewuste. Het vertegenwoordigt inderdaad de totaliteit, of maximale expressie, van de mens. In de woorden van Jung, de ‘unie van tegenstellingen bij uitstek’. Het zou kunnen worden gezien als iets dat lijkt op de laatste stap in het evolutieproces van de mens. Of, zoals Jung het uitdrukt, van het individuatieproces.

De totaliteit waarnaar dit archetype verwijst, manifesteert zich als transpersoonlijke kracht. Het omvat het centrum van de psyche, datgene wat een persoon regeert. Bovendien omvat het het lot waar ze naartoe gaan, of ze zich er nu van bewust zijn of niet. Het wordt bepaald door het principe van samenhang en structuur. Hiermee wordt de balans geconfigureerd.