De theorie van Skinner over operationeel gedrag: kenmerken en voorbeelden

De radicale behavioristische benadering richt zich op de manier waarop gedrag in stand wordt gehouden of verminderd door de consequenties die eraan worden verbonden. Wil je meer weten over dit onderwerp, lees dan verder!

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog José Padilla.

Laatste update: 26 april, 2024

Het behaviorisme van Burrhus Frederic Skinner is een stroming die enorme bijdragen heeft geleverd aan de psychologie en gedragsanalyse. De postulaten ervan hebben gediend als een theoretische basis voor de ontwikkeling en toepassing van meerdere technieken die menselijk en dierlijk gedrag veranderen.

Enkele van de meest representatieve concepten zijn operante conditionering, bekrachtiging, straf en bekrachtigingsprogramma’s. In dit artikel zullen we ons in elk van deze concepten verdiepen, net zoals we ons verdiepen in radicaal gedrag. We zullen ook de technieken bekijken die voortkwamen uit de bijdragen van deze psycholoog.

Wat zegt de theorie van Skinner over radicaal behaviorisme?

Het dateert uit de 20e eeuw, toen Edward Thorndike, die leren en intelligentie bestudeerde, de wet van effect formuleerde. Hij merkte op dat het de gevolgen van een actie zijn die het mogelijk maken om deze te ontwikkelen of te verminderen.

Later inaugureerde John Watson het behaviorisme binnen de psychologie met zijn studies over klassieke conditionering bij mensen. De opkomst van deze nieuwe trend, die zich richtte op de studie van gedrag, inspireerde veel denkers en psychologen.

Het onderzoek dat begon met Thorndike en Watson’s gedetailleerde studies van gedrag bereikte zijn hoogtepunt dankzij Skinner. Hij was de grondlegger van de experimentele analyse van gedrag, ook bekend als radicaal behaviorisme.

Kenmerken van Skinner’s behaviorisme

Radicaal behaviorisme richt zich op de studie van meetbaar en observeerbaar gedrag zonder mentale processen tot object van analyse te maken. Hoewel Skinner het bestaan van de geest en zijn processen erkende, richtte hij zich op zichtbare handelingen, door middel van zijn experimentele analyse van gedrag.

Volgens hem worden alle menselijke handelingen beïnvloed door de omgeving waarin ze plaatsvinden en door de gevolgen die ze teweegbrengen. De effecten die je krijgt na het uitvoeren van een handeling hebben de potentie om die reactie in stand te houden of juist te verminderen.

Dit is het belangrijkste uitgangspunt van het radicale behaviorisme. Laten we eens kijken naar enkele van de basiskenmerken of dimensies.

Belangstelling voor gedragscontrole

Het meest opvallende kenmerk van Skinner’s behaviorisme is de buitensporige focus op controle. Voor radicale behavioristen worden gebeurtenissen die in verband worden gebracht met gedrag, beschouwd als controlevariabelen.

Wetenschappers zijn organismen die zich gedragen

Een andere belangrijke dimensie is dat hij wetenschap beschouwt als niets meer dan het product van het gedrag van wetenschappers. Op zijn beurt is de manier waarop wetenschappers zich gedragen, net als in elk organisme, afhankelijk van externe variabelen.

Belangstelling voor non-verbaal gedrag dat wordt gecontroleerd door observeerbare gebeurtenissen

In het behaviorisme van Skinner wordt veel nadruk gelegd op de gevolgen van directe observatie. Daarom is het belangrijk voor behavioristen om controle te hebben over hun eigen gedrag, zowel verbaal als non-verbaal. Meer controle over wat ze doen en zeggen maakt observatie nuttiger.

Omgevingsvariabelen zijn fundamenteel

Veel van wat een persoon doet, wordt bepaald door de omgeving. Daarom is het voor het radicale behaviorisme essentieel om de omgevingsvariabelen te bestuderen die in wisselwerking staan met individuen.

Skinner en operante conditionering

Een fundamenteel principe in de psychologie is operante conditionering, omdat het beschrijft hoe gedrag wordt ontwikkeld, onderhouden en gewijzigd. We kunnen het definiëren als het proces waarin de frequentie van een handeling wordt veranderd door de gevolgen die het teweegbrengt.

We zullen nu de belangrijkste concepten uitleggen die dit type conditionering onderscheiden:

• Extinctie: verwijst naar het geleidelijke proces van het verminderen of verdwijnen van een gedrag.
• Versterking: elke stimulus die de kans vergroot dat een handeling herhaald wordt.
• Schema’s voor versterking zijn de plannen en regels voor hoe en wanneer versterking wordt gegeven.
• Straf: verwijst naar elk type gebeurtenis of stimulus die de frequentie van het voorkomen van een gedrag vermindert.
• Moulding: bestaat uit het versterken van reactiepatronen die dicht bij het doelgedrag liggen.
• Discriminerende stimulus: een stimulus die de beschikbaarheid van versterking aangeeft nadat een handeling is uitgevoerd. Hierdoor weet een organisme of zijn gedrag zal worden versterkt.

Versterkingsprogramma’s

Dit type programma speelt een belangrijke rol bij het vormen en in stand houden van gedrag. Ze vallen voornamelijk uiteen in twee categorieën: continu en intermitterend. Laten we er een paar bekijken.

• Continue versterking: elke keer dat het verwachte gedrag wordt uitgevoerd, wordt versterking gegeven.
• Schema met vaste verhouding: dit bestaat uit het geven van versterking na een bepaald aantal reacties.
• Variabel ratioschema: in dit geval varieert het aantal reacties voor de toe te dienen versterking rond een gemiddelde. Het aantal ligt niet vast, maar is willekeurig.
• Vast intervalschema: de versterking wordt gegeven na een vast tijdsinterval.
• Variabel intervalschema: het tijdsinterval voor de te geven versterking varieert rond een gemiddelde.
• Conjunctieve schema’s: de proefpersoon moet aan alle voorwaarden van verschillende schema’s voldoen voordat hij een bekrachtiger krijgt.
• Gemengde schema’s: bestaan uit het veranderen van twee of meer schema’s, ongeacht wat het organisme of individu doet.
• Wisselende programma’s: de toediening van bekrachtiging vindt plaats als aan een van de voorwaarden van twee of meer programma’s die tegelijkertijd worden uitgevoerd, wordt voldaan.
• In elkaar grijpende schema’s: de voorwaarden voor het verkrijgen van versterking worden aangepast op basis van de vooruitgang die wordt geboekt in andere gelijktijdige schema’s.

Skinner’s box

Skinner gebruikte een box om zijn bekrachtigingsprogramma’s uit te voeren. Hiermee analyseerde hij het gedrag van de dieren in een gecontroleerde omgeving, geïsoleerd van externe variabelen die hij niet onder controle had. Op deze manier kon hij de invloed van consequenties op het gedrag van het organisme beter traceren.

De doos bevatte ten minste één hendel, knop, staaf of sleutel die het dier kon manipuleren. Naast de bekrachtiger (het deel dat de bekrachtiger geeft) en de tracker (het deel van de doos dat kwantitatieve gegevens over de bekrachtiger geeft), kon het ook lichten, geluiden of plaatjes bevatten. Het hing allemaal af van wat hij wilde bestuderen.

Als het dier op de knop of hendel drukte, kon hij voedsel krijgen (positieve bekrachtiging) of een straf (elektrische schok, geluid, enz.). Door middel van deze gevolgen bepaalde Skinner de invloed op het verschijnen of verdwijnen van een reactie.

Operante technieken om gedrag te ontwikkelen

Het verwerven van nieuwe gedragspatronen vereist voortdurend werk totdat het leren is geconsolideerd. Vanuit het operante of radicale behaviorisme van Skinner worden verschillende technieken gebruikt om reacties te ontwikkelen. De technieken die hieronder worden genoemd, springen eruit.

Moulding

Het bestaat uit het versterken van de reacties die dicht bij het gewenste gedrag liggen. In het begin worden de benaderingen die deel uitmaken van de verwachte uiteindelijke actie en de benaderingen die erop lijken, beloond.

Op deze manier leert de persoon beetje bij beetje een nieuw gedragspatroon aan. Om shaping effectief te laten zijn, wijzen Ruiz, Díaz en Villalobos (2012) erop dat het volgende nodig is:

1. Kies het doelgedrag en beschrijf het objectief, duidelijk en volledig.
2. Evalueer het huidige of werkelijke niveau van uitvoering.
3. Kies het initiële gedrag dat als startpunt zal dienen.
4. Selecteer bekrachtigers.
5. Versterk alle benaderingen.

Chaining

In de gedragspsychologie wordt chaining opgevat als het proces van het verbinden van verschillende schakels van een gedragsketen, die bestaat uit eenvoudige of complexe reacties. Het ontwikkelen van gedragsketens moet op de volgende manier gebeuren:

1. Identificeer de componenten van de keten in eenvoudigere eenheden.
2. Elk onderdeel moet van begin tot eind worden aangeleerd. Op deze manier wordt het een discriminerende stimulus die de realisatie van de volgende schakel aankondigt.
3. Train alle componenten op elke proef.
4. Gebruik versterking om de prestaties te verhogen.

Instigatie/verzwakking

Instigatie wordt gebruikt wanneer een gedrag niet aangeleerd kan worden met de vorige twee technieken. Gebaren, aanwijzingen, instructies of cues worden gebruikt om de reactie te initiëren.

Dit type instigator maakt het makkelijker om het gedrag uit te voeren. Verzwakking, aan de andere kant, is het proces waarbij aanstichters worden geïntroduceerd en vervolgens geleidelijk worden teruggetrokken.

Operante technieken om gedrag te bevorderen

Een van de belangrijkste procedures om gedrag te bevorderen is, zoals we al hebben gezegd, versterking, zowel positief als negatief. Laten we ze eens nader gaan bespreken.

Positieve bekrachtiging

Het bestaat uit het geven van een aangename stimulus nadat het verwachte gedrag is uitgevoerd. Het is goed om te verduidelijken dat positieve bekrachtiging niet hetzelfde is als een beloning of een beloning; het verschil is dat bekrachtigen een gedrag vergroot, terwijl belonen niet noodzakelijkerwijs het voorkomen ervan vergroot.

Laten we eens kijken naar een schoolvoorbeeld: een leerling krijgt lof en een uitstekend cijfer voor een project. In dit geval werken het cijfer en de lof als bekrachtigers die de waarschijnlijkheid vergroten dat de persoon ernaar zal blijven streven om beter te worden.

Negatieve bekrachtiging

Bestaat uit het wegnemen van een onaangename stimulus met als doel de waarschijnlijkheid te vergroten dat een gedrag wordt herhaald. De uitgelokte actie heeft de capaciteit om een aversief middel te elimineren.

Een typisch voorbeeld van dit type versterking is de moeder die haar zoon toestaat om de afwas niet te doen (een klusje waar hij een hekel aan heeft) elke keer als hij goede cijfers haalt op school.

Operante technieken om gedrag te verminderen

Het verdwijnen van gedrag is een van de doelstellingen die het meest nagestreefd wordt door gedragskundigen en andere gedragsonderzoekers, omdat ze soms een probleem vormen voor mensen. Om dit te bereiken zijn er verschillende technieken ontwikkeld.

Differentiële bekrachtiging

De basis van differentiële bekrachtiging is om het ongewenste gedrag niet langer te bekrachtigen, maar in plaats daarvan alternatieve reacties te versterken. Het is ook mogelijk om versterking toe te passen op gedragingen die tegengesteld zijn aan het patroon dat moet worden geëlimineerd.

Time-out van versterking

Het is de persoon verwijderen uit de situatie waarin de bekrachtiger wordt ontvangen. In zijn boek Técnicas de modificación de conducta (2014) stelt Francisco Labrador dat om effectief gebruik te maken van deze techniek, rekening moet worden gehouden met het volgende:

• Identificeer de bekrachtigers.
• Specificeer de time-out voorwaarden.
• Verwijder de persoon uit de situatie.
• Gebruik de techniek consequent.
• Combineer time-out met versterking van alternatief gedrag.
• Verander de omgeving om het uitvoeren van adaptieve acties te vergemakkelijken.

Uitdoving

In deze procedure krijgt een gedrag niet langer de gevolgen die het in stand houden. Uitdoving is van toepassing op reacties die in stand worden gehouden door positieve of negatieve bekrachtiging. Dit zijn enkele kenmerken van de techniek:

• Het effect dat het heeft is geleidelijk, dus het is niet de beste optie als je een gedrag snel wilt uitbannen.
• Wanneer de bekrachtiger wordt gestopt, kan het gedrag in frequentie en intensiteit toenemen. Als dit gebeurt, is het cruciaal om er niet aan toe te geven en de positieve consequentie niet opnieuw te geven.

Uitdoving is het meest effectief als tegelijkertijd gewenst, alternatief of tegengesteld gedrag wordt versterkt (differentiële bekrachtiging). Op deze manier wordt de persoon geleerd iets anders te doen in plaats van het probleemgedrag.

Positief straffen

Positief straffen bestaat uit het geven van een aversieve stimulus vóór de presentatie van de respons die moet worden verminderd of geëlimineerd. Bijvoorbeeld, elke keer als Maria te laat is voor de les, laat haar leerkracht haar aan het eind van de dag de klas organiseren, een taak die de leerling haat om te doen.

Negatief straffen

In dit geval wordt iets afgenomen wat de persoon leuk vindt. Bijvoorbeeld: een orthodoxe leraar besluit Carlos geen pauze te geven omdat hij zijn huiswerk niet heeft gemaakt. Een ander voorbeeld: een vader pakt de videogame van zijn zoon af omdat hij gezakt is voor een vak.

Verzadiging en negatieve oefening

Verzadiging is het overmatig aanbieden van de bekrachtiger binnen een korte periode. Het doel is om de versterkende stimulus zijn waarde te laten verliezen. Negatieve oefening is het herhalen van een gedrag totdat het onaangenaam wordt.

Overcorrectie

Nadat de ongepaste reactie heeft plaatsgevonden, moet de persoon iets doen om de negatieve gevolgen die het achterlaat te verhelpen. Volgens Francisco Labrador (2008) zijn er twee methoden:

• Restitutieve overcorrectie: dit is het compenseren van de schade die het gedrag heeft veroorzaakt door de omstandigheden te verbeteren. Bijvoorbeeld, na het bedplassen moet het kind de lakens verschonen.
• Positieve praktijkovercorrectie: dit bestaat uit het uitvoeren van het juiste gedrag in plaats van het gedrag dat moet worden geëlimineerd. Om terug te komen op het vorige voorbeeld: het kind moet dan uit bed en naar het toilet om te plassen. Een ander voorbeeld: de puber die zijn schoenen op een ongepaste plaats laat staan, moet ze vijf keer achter elkaar terugbrengen naar de juiste plaats.

De bijdragen van Skinner aan het behaviorisme

Skinner heeft veel bijgedragen (Engelse link) aan de psychologie. Hij kreeg de eer voor het gebruik van de box om reacties te analyseren in een gecontroleerde laboratoriumomgeving. Dankzij deze uitvinding was en is het mogelijk om verschillende gedragsverschijnselen te bestuderen waarmee we onze kennis over acties in relatie tot de omgeving kunnen verbreden.

Hij droeg ook bij aan het idee dat stimuli en reacties gedefinieerd worden door wat ze doen en niet door hun uiterlijk. Hij liet ook de erfenis na van een pragmatische benadering van de studie van gedrag.

Een van zijn bijdragen is het concept van stimuluscontrole. De psycholoog omarmde responspercentages als gegevens en onderbouwde het idee dat stimuli responspercentages controleren.

Tot slot was zijn grootste bijdrage, zoals hierboven vermeld, de opvatting dat consequenties het ontstaan of verdwijnen van gedrag bepalen. Versterking en straf zijn twee van de operante technieken die hij instelde als gedragsversterkers of -verzachters.

Een erfenis van gedragsrevolutie

Skinner’s theorie revolutioneerde het begrip van gedrag door consequenties centraal te stellen bij verandering en het ontstaan van reacties. Zo gingen bekrachtiging en bestraffing een rol spelen in de gedragspsychologie.

Vandaag de dag vinden zijn bijdragen nog steeds weerklank in de geschiedenis van de gedragsanalyse en vormen ze een uitstekende basis voor de ontwikkeling van sommige gedragsveranderingstechnieken.