De prestatiemaatschappij: zijn we slaven van productiviteit?

Productief, veeleisend en ambitieus zijn kan ons ziek maken. Ontdek hoe het leven in de prestatiemaatschappij ons beïnvloedt.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 20 januari, 2025

Hoe vaak heb je het gevoel dat je aan het eind van de dag geen moment rust hebt gehad? De dag loopt ten einde en hoewel je voortdurend in beweging bent geweest, heb je het gevoel dat het niet genoeg is geweest, dat je niet alles hebt bereikt. Dit maakt deel uit van leven in de prestatiemaatschappij.

Zelfeis is altijd aanwezig in je gedachten. Je denkt dat je beter zou moeten zijn, dat je harder je best zou moeten doen, dat je niet hard genoeg je best doet. Is dit jou ook overkomen? Dit komt omdat we in een prestatiemaatschappij leven.

Dit is een concept dat is voorgesteld door Byung-Chul Han, een Zuid-Koreaanse filosoof en expert op het gebied van culturele studies. Als een van de leidende figuren in de hedendaagse filosofie, onthult en bekritiseert hij hoe we tegenwoordig slaven van ons eigen ego en slachtoffers van zelfuitbuiting zijn.

In zijn werk The Weary Society gaat hij in op de culturele factoren die aanleiding geven tot dit kwaad dat zo typerend is voor onze tijd. En vandaag willen we het er met jou over hebben.

Wat is de prestatiemaatschappij?

Dit is de term die gebruikt wordt om de manier waarop we in moderne samenlevingen leven te beschrijven. In een tijd waarin er niet langer druk van buitenaf is om ons tot slaaf te maken en we schijnbaar vrij zijn om zelfontplooiing te bereiken.

We worden niet langer onderdrukt door krachten van buitenaf, we worden niet langer beperkt of uitgebuit op het werk. We hebben grote wetenschappelijke en technische vooruitgang geboekt en rechten verworven.

En toch is deze zogenaamde vrijheid slechts een illusie, want nu zijn wij het zelf die onszelf onbereikbare normen opleggen die ons frustreren en uitputten. Dit is geen specifieke situatie, maar een collectief fenomeen.

Op een subtiele en nauwelijks waarneembare manier leiden de maatschappij, de media, bedrijven, de manier waarop de omgeving en cultuur zijn opgebouwd, ons ertoe om steeds meer van onszelf te eisen, om te presteren, om vooruit te komen en om onophoudelijk achter dit ideaal aan te rennen dat, hoewel het door onszelf is opgelegd, onze hulpbronnen verstikt en uitput.

Om beter te begrijpen hoe deze prestatiemaatschappij werkt, kunnen we kijken naar verschillende factoren en dynamieken die haar voeden.

Giftig positivisme

Positiviteit is de laatste tijd in de mode geraakt en wordt niet altijd goed begrepen. Natuurlijk is een optimistische houding een kracht die de gezondheid en het welzijn bevordert, maar we mogen niet in de fout vervallen om slachtoffer te worden van dit concept.

Er wordt ons opgedrongen dat alles mogelijk is, dat alles in onze handen ligt, dat we in staat zijn (en zouden moeten zijn) om ons altijd goed te voelen en onze doelen te bereiken. En dit kan uitputtend zijn.

Vergelijking met anderen

We worden ook voortdurend vergeleken, voor een groot deel gevoed door sociale media. We leven door naar anderen te kijken in plaats van naar onze eigen vooruitgang. En in veel gevallen zijn die levens die we als model nemen vals of slechts gedeeltelijk te zien.

Dus terwijl die anderen de perfectie, productiviteit en het succes lijken te zijn dat we zo veel van onszelf eisen en niet bereiken, voelen we ons extreem minderwaardig en gefrustreerd. We straffen onszelf mentaal omdat we die resultaten niet kunnen waarmaken.

De schijnbare vrijheid

Aan al het bovenstaande ligt het idee ten grondslag dat we vrij zijn en dat het aan ons is om zelfontplooiing na te streven. We hebben herhaaldelijk te horen gekregen dat we alles kunnen zijn wat we willen, dat niets buiten ons bereik ligt. En om dezelfde reden leggen we onszelf onrealistische normen op en eisen we tot onze uitputting dat we daaraan voldoen.

Als daar niet aan wordt voldaan, en gezien het feit dat we blijkbaar de enigen zijn die betrokken zijn bij en verantwoordelijk zijn voor ons welzijn, voelen we ons een totale mislukking.

En ja, hoewel we volledige autonomie kunnen uitoefenen, is er niemand van buitenaf om ons onder druk te zetten. We zijn onze eigen strengste rechters en meesters geworden, die onszelf straffen met verwijten en zelfbeschadiging.

Productiviteit als synoniem voor persoonlijke waarde

Deze prestatiemaatschappij wordt ook gevoed en in stand gehouden door het geloof dat “meer doen” altijd beter is. De meesten van ons houden hun agenda’s vol met activiteiten. Elke seconde van de dag wordt besteed aan het werken aan een doel, of dat nu werk of privé is.

Rust, stilte, verveling en reflectie hebben geen plaats in onze routine. We voelen ons zelfs schuldig als we niets doen. Op de een of andere manier hebben we het gevoel dat productief zijn ons waardevol maakt en dat we daarom niet kunnen stoppen.

Consumentisme

Tot slot wordt consumentisme ons gepresenteerd als de uitweg uit deze uitputtende routine en als de beloning voor onze productiviteit. Maar het genereert een vicieuze cirkel die ons niet in staat stelt om vooruit te komen.

Dit omdat alles wat we genereren verspild wordt en we weer terug bij af zijn. We moeten meer presteren, werken en produceren om deze ongezonde levensstijl in stand te houden.

Rust om uit de prestatiemaatschappij te komen

Hoewel we deze manier van leven genormaliseerd hebben, is de waarheid dat het erg schadelijk voor ons is. Constante stress, nervositeit en hyperactiviteit putten ons uit. Ze veroorzaken angst en depressie en leiden tot een burn-out en gebrek aan motivatie.

Onze gezondheid gaat achteruit, ons humeur verslechtert en het tast ook onze relaties aan. We zijn zo gefocust op onszelf, op doen, op vooruitgang, op concurreren, dat we uiteindelijk in een isolement raken.

Maar wat kunnen we eraan doen? De sleutel ligt in het waarderen en prioriteren van rust en onszelf losmaken van die zelfopgelegde prestatienormen. Om dit te doen, kunnen we kleine veranderingen aanbrengen zoals:

• Onszelf toestaan om het volledige scala aan menselijke emoties te voelen, zonder de emoties die ons ongemakkelijk maken af te wijzen of te ontkennen. Niet langer onze toevlucht nemen tot “doen om niet te voelen”.
• Minder eisen stellen aan onszelf en realistische doelen en normen voor onszelf stellen die ons niet verstikken.
• Onszelf vergelijken met onze vorige versies en kijken naar individuele vooruitgang in plaats van onszelf te vergelijken met anderen.
• Het tempo vertragen en leren om in het heden te leven en rustig te genieten van elke activiteit en elke persoon. Beoefen mindfulness als een manier van leven.
• Prioriteit geven aan stilte en rust in de dagelijkse routine. Zie deze ruimtes niet langer als iets negatiefs. Leer begrijpen dat juist verveling en reflectie nodig zijn om creativiteit en welzijn te laten bloeien.
• Leer te genieten van het proces en niet van het resultaat. Dit betekent flexibel en aardig zijn voor onszelf, tegenslagen en frustratie accepteren als een natuurlijk onderdeel van de reis en onszelf er niet voor straffen en ontmoedigen.

Conclusie

Uiteindelijk put de prestatiemaatschappij die ons is opgelegd ons fysiek, mentaal en spiritueel uit, en het is belangrijk om ons bewust te worden van en los te komen van dit hectische tempo.

We zijn niet waardevol voor wat we produceren of hoeveel we presteren en we hebben het recht om te rusten, te genieten en ons te verbinden met anderen. Het leven zou geen meedogenloze race naar geforceerd succes moeten zijn, maar een plezierige weg die je in je eigen tempo kunt afleggen.