De Hexaflex: het ACT Zeshoekmodel
Het acceptance and commitment therapy (ACT) model kenmerkt zich door relevantie te geven aan de context van een situatie. In feite richt ACT zich op de omgeving waarin de cognitieve activiteit van mensen plaatsvindt, waardoor het belang dat eerdere therapieën hechtten aan de inhoud enigszins wordt verminderd.
Een van de belangrijkste doelen van ACT is het ontwikkelen van psychologische flexibiliteit en het stimuleren van contact met het heden op een bewuste manier. Op theoretisch niveau is het doel van het model dat verbale en cognitieve functies onder een meer precieze en vrijwillige contextuele regulering komen te staan, om het gedrag in de richting van waarden te sturen.
Volgens dit model zijn er zes processen die psychologische flexibiliteit genereren: acceptatie, cognitieve defusie, contact met het huidige moment, het zelf als context, waarden, en geëngageerd handelen.
De relatie tussen deze processen wordt gewoonlijk weergegeven door een zeshoek die bekend staat als een hexaflex. Door middel van deze zes componenten zoekt acceptatie- en commitmenttherapie dat individuen (Ribero-Marulanda en Agudelo-Colorado, 2016):
- Erken en laat interne gebeurtenisbeheersingsstrategieën varen.
- Observeer hun ervaringen zonder ze te labelen.
- Richt je op gedrag dat gericht is op het verkrijgen van waardevolle resultaten, om flexibele en effectieve acties te creëren.
Vervolgens zullen we elk van de zes componenten of processen van het ACT hexaflex model behandelen.
De hexaflex
Zoals we eerder vermeldden is de hexaflex een zeshoekig diagram dat gebruikt wordt om problemen van cliënten in te delen en te behandelen. Elk van de zes processen waarop het is gebaseerd komt overeen met een van de kernprincipes van ACT. Met dit schema kan de therapeut ook een uitgangspunt kiezen voor de specifieke interventie.
ACT wil psychologische flexibiliteit cultiveren, wat niets anders is dan het vermogen om moeilijke situaties onder ogen te zien, te accepteren en aan te passen.
Wanneer we stressvolle situaties ervaren, beschermt psychologische flexibiliteit (Engelse link) ons tegen negatieve gevoelens en kan het onze geestelijke gezondheid bevorderen. Bovendien werkt het als een buffer tegen stress (Engelse link) en negatieve psychologische resultaten.
Laten we elk van de processen die ACT gebruikt om psychologische flexibiliteit te bevorderen eens nader bekijken.
1. Acceptatie
In het hexaflex model is accepteren de handeling van ontvangen wat ons wordt aangeboden en aannemen wat het leven ons brengt, “het volledig aannemen, op het moment dat het gegeven wordt, zonder onszelf te verdedigen” (Hayes, 2013). Acceptatie is een houding die ons motiveert om ons niet te onttrekken aan wat er nu gebeurt.
Acceptatie is een uitnodiging om ja te zeggen tegen het leven als vechten tegen onaangename ervaringen weinig zin heeft. Er zijn bijvoorbeeld bepaalde omstandigheden die we niet kunnen veranderen, zoals ouder worden, en we hebben geen andere keuze dan ze te accepteren.
Acceptatie houdt dus een bereidheid in om ons open te stellen voor het heden, voor ons bestaan, en voor de ups en downs waarin het zich ontvouwt. Het is niet zelfvernietigend, maar een vitale toewijding aan het moment zoals het is.
“Acceptatie is echt een andere manier van in het leven staan, van vriendelijk en met een open hart leven met ons innerlijke landschap, met wat ons overkomt en dat volledig omarmen.”
-O´Connell, 2018-
De essentie van acceptatie ligt in het je niet verzetten. Het betekent dat we ons niet verzetten tegen de stroom van het leven. Als we de houding aannemen van accepteren wat ons overkomt, reageren we niet door te vechten of ons te verzetten, want dat voegt alleen maar onnodig ongemak toe.
2. Cognitievedefusie
Dit is de strategie waarmee we ons kunnen losmaken van onze gedachten, meer bepaald van die welke voor ons een probleem zijn geworden. Cognitieve defusie helpt ons begrijpen dat noch woorden noch gedachten de werkelijkheid zijn.
Cognitieve defusie helpt ons op de momenten dat we voor de uitdaging staan om potentieel angstige en opdringerige gedachten te beheersen. Door deze strategie toe te passen leren we de producten en processen van onze gedachten te observeren.
Het stelt ons ook in staat ons te distantiëren van onze ideeën: “Ik heb de gedachte…,” “Ik merk deze of gene gedachte op,” “Ik doe iets met mijn gedachten.” Dankzij cognitieve defusie kunnen we het verschil zien tussen onze mentale activiteit en onszelf.
Cognitieve defusie is niet bedoeld om disfunctionele gedachten te vervangen door andere (zoals cognitieve herstructurering zou doen), maar om ons een perspectief te bieden waarin onze gedachten niet echt zijn, maar creaties van onze geest. Andere doelstellingen zijn:
- verminder de mate van identificatie die we hebben met onze interne ervaringen.
- verminder het karakter van de waarheid van onze gedachten.
- vergemakkelijk cognitieve flexibiliteit.
- verminder de invloed van onze gedachten op ons gedrag en onze ervaringen.
3. Contact met het huidige moment
Zonder bewustzijn van het huidige moment zijn we geneigd de aandacht te richten op ons psychische leven. In het kader van ACT reiken therapeuten strategieën aan zodat we ons meer kunnen richten op wat er om ons heen gebeurt. Het nodigt ons ook uit om dynamisch te zijn op het mentale vlak.
Het idee is dat als onze omgeving voortdurend verandert en we ons daarvan bewust zijn, de inhoud van ons psychische leven ook zal stromen. Daardoor kan men ontkrachtende herkauwingen vermijden.
Dit soort training is nodig, want starre en afwezige aandacht wordt in verband gebracht met psychische disfunctie (Engelse link). Anderzijds is mindfulness positief gerelateerd aan psychologisch welzijn (Bowlin en Baer, 2012). Het kan ook verschillende psychologische symptomen en emotionele reactiviteit verminderen(Engelse link). Bovendien verbetert het de gedragsregulatie.
Mindfulness leidt onze aandacht met openheid, ontvankelijkheid en nieuwsgierigheid naar de ervaring van het hier en nu. Het helpt ons een effectieve weg te vinden voor de ontwikkeling van acceptatie. Mindfulness impliceert inderdaad een toewijding aan het moment en aan het leven zoals het zich in het heden manifesteert.
4. Het zelf als context
We zijn vaak doordrenkt met de verhalen en vertellingen die we onszelf vertellen over wat ons overkomt. Als gevolg daarvan zijn we minder in staat om flexibel te reageren van het ene moment op het andere.
Deze psychologische starheid of onbuigzaamheid is niet noodzakelijkerwijs gekoppeld aan negatieve gedachten. Daarom zouden we het kunnen samenvoegen met overtuigingen als: “Ik ben een zorgzaam persoon” en de bereidheid verliezen om de manieren te herkennen waarop die ideeën anderen kwetsen of schaden.
Het zelf als context staat ons niet toe een perspectief op deze verhalen aan te nemen. Zo maken we onze gehechtheid eraan los.
In het hexaflex model is het zelf als context een ruimte, een transcendentie, van waaruit we onze ervaringen waarnemen. Enerzijds ondersteunt of bevat het al onze ervaringen.
Anderzijds is er een splitsing tussen het zelf als bewustzijn en het zelf als inhoud van psychologische gebeurtenissen. We kunnen zeggen dat deze kwaliteiten van insluiting en onderscheid meer flexibele gedragspatronen aanmoedigen (Chin en Hayes, 2017).
5. Waarden
In de ACT-hexaflex zijn onze waarden onze gekozen kwaliteiten van zijn en doen. Als we op basis daarvan acties ondernemen, stellen we adaptieve gedragsrepertoires op en bestaan de versterkende effecten van actie in het huidige moment, in plaats van in de externe resultaten die we kunnen bereiken (Chin & Hayes, 2017).
Waarden zijn een centraal aspect van ons leven. In feite zijn ze onze kompassen en ze leiden ons in de zoektocht naar wat in ons resoneert. Bovendien zijn ze een van de fundamenten van het hebben van een authentiek bestaan.
In die zin betoogt Van Deurzen (2002) dat authentiek leven bestaat uit het nemen van beslissingen in overeenstemming met de waarden die we herkennen als de moeite waard om ons voor in te zetten.
In ons leven zijn waarden de drager waarop existentiële betekenis wordt geconfigureerd. Door ons te verbinden aan de verwezenlijking ervan en ernaar te leven, bouwen we waardevolle levens die de moeite waard zijn.
“Mijn leven heeft alleen zin als ik mijn eigen waardesysteem ontwikkel.”
-Adams, 2012-
6. Geëngageerd handelen
Een waardevol leven vormen we uit concrete acties waarbij ons waardesysteem ons leidt. Bovendien vereist het de inzet om herhaaldelijk het pad te bewandelen van wat belangrijk voor ons is (O’Connell, 2018).
Voor de ACT zijn verbintenissen geen beloften die in de toekomst gedaan moeten worden. Het zijn eerder beslissingen die van het ene op het andere moment worden genomen om zinvolle acties op te bouwen.
Misstappen in geëngageerd handelen worden niet gezien als mislukkingen. Men ziet het als kansen om verantwoordelijkheid te nemen voor de fout en opnieuw in te zetten op waardengericht handelen.
Geëngageerd handelen is misschien wel de centrale as van verandering zoals voorgesteld door de ACT. Het idee is dat we, zodra we onze waarden hebben vastgesteld, ons ertoe verbinden actieplannen op te stellen die daarop zijn afgestemd. Zo voorkomen we dat we de dissonanten moeten oplossen die ons zoveel ongemak bezorgen.
Concluderend: de hexaflex maakt de uitdaging om een zinvol en waardevol bestaan te leiden gemakkelijker voor ons. Het moedigt ons ook aan om een vitale houding aan te nemen van acceptatie, openheid en niet-weerstand. Deze houding wordt ondersteund door een oefening in moed, het expliciet definiëren van onze waarden, en het uitvoeren van actieplannen waarin deze tot uiting komen.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Adams, M. (2013). A concise introduction to existential counselling.
- Bowlin, S. L., & Baer, R. A. (2012). Relationships between mindfulness, self-control, and psychological functioning. Personality and individual differences, 52(3), 411-415.
- Chin, F., & Hayes, S. C. (2017). The Acceptance and commitment therapy and the cognitive behavioral tradition: assumptions, model, methods, and outcomes. In Hofmann, S. & Asmundson, G. Science of Cognitive Behavioral Therapy (pp. 155–173). Academic Press.
- Gloster, A. T., Meyer, A. H., & Lieb, R. (2017). Psychological flexibility as a malleable public health target: Evidence from a representative sample. Journal of Contextual Behavioral Science, 6(2), 166-171.
- Hayes, S. C. (2013). Sal de tu mente, entra en tu vida. Desclée de Brouwer.
- Masuda, A., Anderson, P. L., Wendell, J. W., Chou, Y. Y., Price, M., & Feinstein, A. B. (2011). Psychological flexibility mediates the relations between self-concealment and negative psychological outcomes. Personality and Individual Differences, 50(2), 243-247.
- O´Connell, M. (2018). Una vida valiosa: los procesos de la terapia de aceptación y compromiso. Ediciones B.
- Ribero-Marulanda, S., & Agudelo-Colorado, L. (2016). La aplicación de la terapia de aceptación y compromiso en dos casos de evitación experiencial. Avances en Psicología Latinoamericana, 34(1), 29-46.
- Schultz, J. (2021, 21 de marzo). What is act?The hexaflex model and principles explained. https://positivepsychology.com/act-model/
- Van Deurzen, E. (2002). Existential counselling & psychotherapy in practice (2ª ed.). Sage.