De ad populum fallacy: een beroep doen op de massa

De ad populum fallacy komt veel voor. Sommigen van ons gebruiken het op een relationele manier. We gebruiken het zelfs in onze innerlijke dialoog wanneer we onszelf ervan willen overtuigen dat een bepaalde hypothese waar is.

In de logica is een argument een reeks premissen waarvan de waarheid een conclusie ondersteunt. Een argument is alleen geldig als de waarheid van de premissen de waarheid van de conclusie garandeert. De conclusie is dus waar voor zover de premissen die haar ondersteunen waar zijn.

Er zijn echter argumenten die niet geldig zijn en die men toch om andere redenen aanvaard, ondanks het feit dat hun conclusies gebaseerd zijn op onlogische premissen. Wanneer deze premissen geen basis bieden voor een conclusie, wordt gezegd dat het argument gebrekkig is en dus drogredenen bevat.

De ad populum fallacy

Ad populum is een Latijnse uitdrukking die “een beroep doen op het publiek” betekent. De drogreden bestaat eruit te beweren dat iets het karakter van waarheid heeft wanneer het door de publieke opinie wordt aanvaard, in plaats van op logische gronden.

Men gebruikt dit vaak in de reclame. We horen uitdrukkingen als “de bestseller” of “de favoriet van iedereen.” Maar alleen omdat het een favoriet is, wil nog niet zeggen dat het een kwaliteitsproduct is.

De argumentatie voor dit soort drogredenen is vaak emotioneel geladen. De emoties van mensen (Spaanse link) worden gebruikt om de aandacht af te leiden van het logische bewijs dat relevant is voor de conclusie. Het beroep wordt triviaal in plaats van deductief. In feite kan deze manipulatie van emoties het kritisch en objectief redeneren over de in een argument voorgestelde premissen beïnvloeden.

De ad populum-valkuil heeft het volgende logische schema:

• X, (de meerderheid) beweert dat A waar is.
• Daarom is A waar.

Ad populum argumenten worden vaak gebruikt in populistische toespraken en ook in alledaagse discussies met andere mensen. Ze worden vaak gebruikt door politici en de media om in de gunst te komen bij het publiek. Hoewel ze niet zo krachtig zijn als de ad hominem argumenten, worden ze zeer solide wanneer ze gebaseerd zijn op bevolkingsonderzoeken, opiniepeilingen of enquêtes die hen ‘ondersteunen’.

Er zijn twee soorten veel voorkomende ad populum argumenten: het beroep op traditie en het beroep op de gangbare praktijk. Het eerste argument stelt dat iets waar is omdat de traditie het valideert. Bijvoorbeeld: “Het is altijd zo gedaan, daarom moet het zo gedaan worden”. Het tweede beroep stelt dat iets goed is omdat iedereen het op die manier doet.

Voorbeelden van de ad populum fallacy

Enkele uitdrukkingen die deze drogreden of fallacy illustreren zijn de volgende:

• “Je moet het op die manier doen omdat iedereen het op die manier doet.”
• “Deze wet deugt niet, want geen enkel ander land in de wereld heeft zoiets.”
• “De meerderheid van de kiezers zijn voor deze wet, dus het is een goede wet.”
• “Het moet wel een hele goede auto zijn want zoveel mensen hebben er een gekocht.”
• “Merk X is de leider in Europa, daarom moeten we hun producten kopen.”
• “De meeste mensen geloven in leven na de dood, dus moet het wel bestaan.”
• “Als de meerderheid zegt dat COVID-19 een regeringsstrategie is, dan moet het wel zo zijn.”
• “De meeste mensen vinden dat de doodstraf een belangrijk afschrikwekkend effect heeft. De suggestie van het tegendeel is volstrekt belachelijk.”
• “De traditie zegt dat de vrouw de leiding heeft in huis, daarom is zij degene die voor de kinderen moet zorgen.”
• “We zijn een toonaangevend merk op de markt, miljoenen mensen zeggen dat.”
• “Gebruik gezichtscrème B, de favoriet van alle vrouwen.”
• “Je moet overstappen naar dit nieuwe internetbedrijf. Het is momenteel degene met de meeste gebruikers.”

Bij elk van deze voorbeelden poogt men een conclusie te valideren op basis van de vooronderstelling dat de meeste mensen zo denken. Zekerheid is gebaseerd op de publieke opinie, die ‘legitimiteit’ geeft aan de premisse.

Hoe deze drogreden te bestrijden

Het direct confronteren met deze drogreden kan mensen onmiddellijk in de verdediging doen schieten. Daarom moet men op een delicate en subtiele manier aantonen dat de waarheid of onwaarheid van een bewering onafhankelijk is van het aantal mensen dat erin gelooft. Hier zijn enkele nuttige verklaringen om de ad populum fallacy te weerleggen.

• “Dus alleen maar omdat een heleboel anderen van bruggen springen, ga jij ook springen?”
• “Zelfs als 50 miljoen mensen iets zeggen dat belachelijk is, is het nog steeds belachelijk.”
• “Miljoenen mensen roken, maar dat betekent niet dat sigaretten gezond zijn.”

Om het gebruik van een logische denkfout tegen te gaan, moet men eerst de fout in de redenering identificeren. Dan moet men erop wijzen en uitleggen waarom het een probleem is. Neem bijvoorbeeld een situatie waarin iemand beweert dat een bepaald product van goede kwaliteit is omdat iedereen het koopt.

De ad populum fallacy impliceert dat die vooronderstelling wordt aanvaard, maar dat is niet noodzakelijk waar. Het feit dat mensen het kopen, heeft immers niet noodzakelijkerwijs iets te maken met de vraag of het product van goede kwaliteit is of niet.

Als de drogreden eenmaal is geïdentificeerd, kan hij worden weerlegd door uit te leggen waarom de premissen onjuist zijn. Als alternatief kan men een ander argument gebruiken. Bijvoorbeeld: “Misschien heeft iedereen dat product omdat de producent een meedogenloze reclamecampagne heeft gebruikt om het te verkopen, niet omdat het kwaliteit is.”

Er kunnen ook andere voorbeelden worden gegeven waarin de hypothese niet wordt vervuld. Jarenlang geloofde men bijvoorbeeld dat de aarde plat was en dat zij het middelpunt van het heelal was, maar wij weten nu dat dit niet het geval is. De mening van de meerderheid is niet altijd de werkelijkheid.

De meerderheid heeft niet altijd gelijk

Hoewel de ad populum fallacy ons doet geloven dat stellingen waar zijn omdat velen erin geloven, is dat in werkelijkheid niet het geval. De publieke opinie heeft het vaak bij het verkeerde eind en is niet bijzonder goed in het geven van kritische en logische argumenten. Heb je ooit een ad populum fallacy gebruikt? Hoe vaak heb je niet in iets geloofd omdat iedereen erin gelooft?