Blauw is de warmste kleur: de twee kanten van de liefde

Adele is een puber nog maar, op zoek naar haar plek in de wereld. Temidden van haar bruisende jeugdigheid ontmoet ze Emma en raakt mateloos gefascineerd, door dit en door deze spannende onbekende. Het is de onstuimige ontdekking van de liefde: háár eerste liefde en verliefdheid, vrij onverwachts, van vrouw tot vrouw. De eerste kus, de passie, strelen en gestreeld worden – wat een openbaringen. En even later, het ontstaan en als zodanig erkennen van hun relatie: vol toewijding samenleven. Maar, na verloop van tijd, verschijnen ook de eerste strubbelingen, het eerste gekibbel en gevit. De sleur en saaiheid van routines en gewenning beginnen op te spelen, de eerste interpersoonlijke complicaties. Totdat het – helaas – uiteindelijk een onvermijdelijk uitkomst geeft: een gebroken hart, ook voor de eerste keer, en het verlies van wat misschien wel eeuwig leek.

De film spreekt over deze beide zijden der liefde – zon én schaduw, opgang en ondergang – tot onze verbeelding. Op een zeer inleefbare, alledaagse en gedetailleerde manier, zoals hoe eigenaardig Adele haar spagetti pleegt te eten. Behalve een film die het bewustzijn van het grote publiek verruimt met betrekking tot seksuele diversiteit, is het ook een onze harten beroerend liefdeslied, dat in elke couplet en in alle toonhoogten de romantiek bezingt. De liefde tussen, van en voor minnaars, of in dit geval minaressen, is een universeel menselijk thema dat de beste en de slechtste sentimenten in ons oproept en losmaakt.

Het is een ode aan de liefde, als de motor van het leven, als de energie in en achter al onze acties en emoties. Tijdens het bekijken van de film is de liefde voelbaar, in je hoofd, hart en buik. Je kunt het bijna ruiken in de lucht, een aanstekelijke zweem van verliefdheid, de roes, maar ook de pijn en het verdriet. De emoties barsten zowat van het scherm af en branden zichzelf op ons netvlies, zodat we zelf onze eerste liefde weer herinneren en zelfs voelen en proeven, van binnenuit. Het is een herbeleven – ten goede of ten kwade – van die sluimerende, half vergeten of verstomde kreten van onze ziel, die overweldigende passie en verzotheid, of van innerlijke verscheuring bij een scheiding en afscheid.

De hoofdpersonen

Allebei de actrices zijn fenomenaal en spelen hun rol met verve, volledig  geloofwaardig, in alle scènes. Van hun haar tot hun gebaren en het onderlinge oogcontact – zó authentiek. De karakters komen dusdanig waarheidsgetrouw over, dat je af en toe de impressie besluipt dat je live hun leven aan het bespieden bent, alsof het een soort veredelde, artistieke reality show is. Of in ouderwetse tijden: alsof er een kijkgat in de muur van hun appartement zat en je zo stiekem hun meest intieme moment meebeleeft.

Aan de ene kant is daar de jonge, beeldschone Adele, met haar geïmproviseerde paardestaart die altijd in de war zit. Ze is nog zo groen en onervaren, maar tegelijk evenzo gepassioneerd, emotioneel, sensueel, fel, sterk en onzeker. Aan de andere kant hebben we Emma, met haar korte, blauwgeverfde, golvende coupe, wat indirect een indicatie lijkt van creativiteit en originaliteit, van een cultureel en intellectueel rijk leven, van afstandelijkheid, onverschilligheid, analytisch vermogen, innerlijke kalmte en consistentie.

Deze twee complementaire helften zullen uiteindelijk toch wederzijds wrijving veroorzaken, frictie creëren en botsen. Gedurende enige tijd was er sprake van totale versmelting, waarin ze alles hun blauwe kleur geven, totdat ze haast onvermijdelijk weer uiteen scheuren. Een scheiding die op beide dames haar sporen nalaat, een emotionele voetafdruk die niet zonder gevolgen blijft.

Wat is liefde?

Er bestaat een potente psychologische theorie die de liefde, haar oorsprong, uitingsvormen en variaties verklaart: de Driehoek van de Liefde. In zijn boek, getiteld De driehoekstheorie der liefde: intimiteit, passie en toewijding, suggereert de schrijver Robert Sternberg dat ware liefde pas gedijt bij de coëxistentiële gratie van deze drie fundamentele componenten:

• Intimiteit: de behoefte om zowel lichamelijk als emotioneel zo dichtbij mogelijk te komen, in elkaar over te vloeien zelfs, of op zijn minst transparant, open en wederzijds toegenegen getuige te zijn van andermans (of -vrouws) innigste gedachten en gevoelens.
• Passie: acuut geuite seksuele en romantisch verlangens.
• Toewijding: de bereidwilligheid om de speciale band met en het vertrouwen van en in de ander te respecteren en daar de bijbehorende verantwoordelijkheid voor te dragen.

Deze drie elementen maken absoluut hun opwachting in de film en we kunnen ze zelfs stuk voor stuk zien escaleren. Na hun eerste, toevallige ontmoeting smacht Adele ernaar om Emma zo gauw als maar kan weer te zien en beter te leren kennen. De hunkering naar intimiteit groeit en nadat de initiële barrières beslecht zijn, laait de hartstocht op en ontvlamt de erotische vonk.

Volgens dit onderzoek zijn relaties die alledrie de eerdergenoemde elementen in zichzelf verenigen, doorgaans duurzamer dan degene die ‘slechts’ twee of zelfs maar één afzonderlijk element bevatten. Er zijn in totaal 7 verschillende combinaties, die volgens Sternberg dus de 7 (arche)typen van de liefde definiëren:

• Iemand leuk vinden: alleen intimiteit
• Romantische liefde: intimiteit + passie
• Bevlieging: alleen passie
• Dwaze liefde: passie + toewijding
• Lege liefde: alleen toewijding
• Sociale liefde of gezelschap: intimiteit + toewijding
• Volmaakte liefde: intimiteit + passie + toewijding

De eerste liefde

Als we deze logica of dit model volgen, dan is de implicatie dat onze eerste liefde, dus ook de eerste keer is in onze autobiografische geschiedenis dat we zelf een of meerdere van de bovenstaande typen liefde voelen. Bij de meeste mensen, zoals ook in Adeles geval, gebeurt dit tijdens de adolescentie. Dat is waarom normaliter, wanneer er gesproken wordt over eerste liefdes, bijna iedereen spontaan terugdenkt aan zijn of haar tienerjaren. Al zijn er altijd uitzonderingen en voorbeelden van verliefdheden die sommigen reeds overweldigen op zeer jonge leeftijd en anderen juist pas (ver) ná hun twintigste.

Vanuit een psychotherapeutisch perspectief wordt gesteld en in de praktijk dikwijls bevestigd dat onze eerste liefde sterk beïnvloed en bepaald lijkt door het soort relatie dat we in onze vroegste kinderjaren hebben ervaren met de eerste zorgzame, ouderlijke figuur, waar we ons instinctief en intuïtief aan hechtten en op richtten (gewoonlijk onze biologische moeder).

En op haar beurt zal onze eerste liefde de rest van ons leven een fundamentele formatieve factor blìjven, in en voor alle toekomstige relaties die we daarna nog zullen aangaan. De liefde houdt namelijk nooit op een onuitputtelijke bron te zijn van nieuwe, leerzame ervaringen. Zowel in positieve als in negatieve zin.

Het eerste liefdesverdriet

Op het eind zien we Adele emotioneel instorten onder het ondraaglijke gewicht van haar pijn. Ze is ontroostbaar door het tragische verlies van haar eerste grote liefde. Enige tijd na hun breuk treffen ze elkaar weer: tijdens een ontmoeting die tegelijk zo zoet en zo bitter is. Emma verzekert Adele dat ze niet meer op dezelfde manier van haar houdt, maar dat ze niettemin nog steeds een oneindige vertedering voelt voor haar.

Als we Sternbergs driehoek er opnieuw bijnemen ter referentie, dan kunnen we deze tederheid identificeren als het verlangen naar intimiteit, in de afwezigheid van passie en toewijding. Toch herkennen we als kijker, ondanks Emma’s woorden, dat de passie bij beide dames nog steeds sluimert, vlak onder de oppervlakte. Dit komt erg vaak voor bij relaties die, om diverse redenen, beëindigd worden. Dat de passie of het seksuele verlangen tegenoverde voormalige geliefde intact blijft en binnen twee tellen, in een door begeerte ingefluisterde opwelling of hitsige windvlaag, pardoes weer aangewakkerd kan worden.

Wanneer we het hebben over het eerste, allesoverheersende hartzeer, dan doelen we daarmee specifiek op het eerste grote liefdesverdriet, waar je van top tot teen onder lijdt, waar je gedeprimeerd door raakt, maar uiteindelijk toch van leert en door groeit. In de terminologie van psychologische processen, kan dit eerste grote liefdesverdriet ook gedefinieerd worden als een rouwproces. Daarom is er een hele serie van stappen die je één voor één dient te doorlopen om verlies volledig te kunnen accepteren en heilzaam te kunnen verwerken.

Tot slot: wetenswaardigheden

De film is een bewerking van Julie Marohs grafische roman Blauw is de warmste kleur, gekenmerkt door diens chromatische palet aan blauwtinten en -tonen. Dat verklaart direct waarom in de film zelf alles subtiel verzadigd lijkt door de kleur blauw: van Emma’s haar tot Adeles kleding. Deze rol voor en behandeling van kleur vertoont gelijkenissen met de fantastische trilogie Trois Couleurs [Drie kleuren]. Met name deel 1, Blauw getiteld en met Juliette Binoche, waarin blauw niet de liefde representeert, maar vrijheid.

Het lijkt erop alsof in de oorspronkelijk Franse titel en versie van Blauw is de warmste kleur werd verwezen naar Hoofdstuk 1 en Hoofdstuk 2, wat de deur liet openstaan voor mogelijke vervolghoofdstukken over het roerige leven van deze jonge, vrouwelijke geliefden. We kijken daar, vanzelfsprekend, reikhalzend naar uit. Niet alleen om te zien hoe Adele en haar leven zich dramatisch-cinematografisch verder ontwikkelen, maar ook om te genieten van de artistieke evolutie van Adele Exarchopoulos, de begenadigde actrice die haar rol speelt.