De beste wraak is het niet nemen van wraak
De beste wraak is de wraak die niet wordt uitgevoerd. De beste wraak is glimlachen naar de haat, de woede onderdrukken en de ander laten zien dat we gelukkig kunnen zijn. Want er is geen betere strategie dan die van kalm en wijs handelen en voorwaarts te gaan, met een sterke blik en een uitgerust hart. Weet dat er narigheid bestaat die je het beste niet te lang met je mee kunt dragen.
Confucius zei heel treffend dat we, voordat we wraak nemen, twee graven moeten graven. Een voor onszelf en een voor de tegenstander. De filosofie heeft ons altijd referentiekaders verschaft om na te denken over wat het nou precies inhoudt en de morele consequenties die verbonden zijn aan deze zeer populaire en tegelijkertijd ‘aantrekkelijke’ handeling.
“Wraak nemen is menselijk, maar vergeven is goddelijk.”
-Walter Scott-
We gebruiken deze laatste term, die van aantrekkelijk, in verband met een heel specifiek feit. We hebben het over menselijk gedrag dat altijd onze aandacht heeft getrokken, dat kunnen we niet ontkennen. Sterker nog, iets dat schrijvers en filmproducenten goed weten, is dat het thema ‘wraak’ ons enorm fascineert. Er wordt zelfs gezegd dat het bijna als een medicijn werkt: in kleine doses voorgeschreven vermindert het de pijn, maar het in grote hoeveelheden consumeren ervan kan onze dood zijn.
We kunnen het hebben over het grote literaire voorbeeld van Edmon Dantes of de graaf van Monte Cristo. Dit onvergetelijke karakter van Alexandre Dumas heeft ons geleerd dat de beste wraak koel, ongehaast en perfect berekend uitgevoerd moet worden. Agatha Christie vermaakte ons op haar beurt met een complexe en even gewelddadige plot in ‘Tien kleine negertjes’, om ons te leren dat het kwaad of slechte daden behoorlijk gewroken moeten worden.
Wraak trekt ons aan en we rechtvaardigen het soms zelfs. Maar welke psychologische processen zitter er achter deze daad?
Dus, iets dat vanaf het begin duidelijk moet zijn en waar psycholoog Gordon E. Finley, een groot expert in crimineel gedrag, ons aan herinnert, is dat wraak weinig te maken heeft met moraliteit. Het is een impuls, en het is de catharsis van woede en haat. Bovendien, en slechts als voorbeeld, zoals onthuld door een onderzoek uitgevoerd door professor Ernst Fehr van de Universiteit van Zürich, heeft meer dan 40% van de beslissingen die worden genomen in de zakenwereld als enige doel dat van ‘wraak’ op de concurrent.
Hetzelfde gebeurt bij criminele daden: meer dan de helft wordt begaan door opeengehoopte wrok jegens iemand en door de uitdrukkelijke wens om wraak op die persoon te nemen. Dit alles dwingt ons om aan te nemen dat de beste wraak niet bestaat. Naast de resultaten die we met ermee boeken, gebeurt er namelijk iets verontrustends, iets dat zeer onthullend is. We transformeren in agressors en krijgen dezelfde morele kwaliteiten als degene die de oorspronkelijke schade veroorzaakte.
De beste wraak is die van de niet-wraak
We zouden hier kunnen rechtvaardigen dat de beste wraak die van de niet-wraak is. Dat is namelijk wat ons gezonde verstand en de moraal ons vertellen. En omdat religieuze, spirituele en zelfs filosofische stromingen het hier ook over eens zijn. We zullen deze aanbeveling hier echter puur uit psychologisch perspectief bekijken.
Hebben we ons bijvoorbeeld ooit afgevraagd wat er achter de mensen zit die wraak bijna continu gebruiken? Laten we daar eens verder op ingaan.
Kenmerken van wraakzuchtige mensen
- Bij iemand die bij elke grote of kleine belediging op wraakzuchtige wijze reageert, is er sprake van een slechte emotionele zelfcontrole en zeer weinig zelfkennis (wanneer iemand mij beledigt, laat ik mijn woede en mijn haat erop los).
- Het gaat om mensen die denken dat ze de absolute en universele waarheid kennen. Ze voelen zich de wet en de gerechtigheid, ze zijn het voorbeeld van hoe iedereen zou moeten zijn.
- Ze hebben ook dichotome gedachten: of je bent het met me eens of niet; de dingen worden goed gedaan, of slecht.
- Meestal beschikken ze over zeer weinig empathie.
- Ze vergeven en vergeten nooit iets, ze leven ondergeschikt aan hun verleden en hun wrok.
Zoals we kunnen zien, biedt wraak vanuit dit psychologische en emotionele kader geen voordelen. Deze impuls, deze behoefte, of hoe we het ook willen noemen, erodeert integriteit. Het maakt niet alleen een goed beoordelingsvermogen ongeldig, maar beperkt ook volledig de mogelijkheid van iemand om voorwaarts te kunnen gaan in het leven, om een meer optimale en uiteraard gelukkige realiteit op te kunnen bouwen.
Het kan zijn dat we ons aangetrokken voelen tot komische of literaire wrekers in de stijl van Edmon Dantes. Toch is er ook bij hen geen sprake van iets anders dan van lijden en eenzaamheid. Daarom is de beste wraak altijd het niet nemen van wraak. Zelfs nog meer dan dat: het leven van een goed leven en het aan anderen laten zien dat we gelukkig zijn is zonder enige twijfel de allerbeste vorm van wraak.