Anders zijn: tegen de stroom in zwemmen
Geaccepteerd worden door anderen, is een diepe instinctieve behoefte. Daarom is tegen de stroom in zwemmen zo lastig. Mensen zijn sociaal van aard, gelukkig als ze deel uitmaken van de groep en verdrietig als ze worden gemarginaliseerd. Wanneer we ons buitengesloten voelen, gaat er in de diepte van onze hersenen een eeuwenoud alarm van angst af. We weten dat als we alleen zijn, we kwetsbaarder zijn voor elk gevaar dat op de loer ligt.
Hier komt ook onze angst om anders te zijn dan anderen vandaan. Het is de basis voor die gevaarlijke neiging die we hebben om ons blindelings bij de massa aan te sluiten. In principe zijn we doodsbang om af te wijken van de rest.
“De beste truc van massale waanzin is dat het je ervan overtuigt dat de enige abnormale persoon degene is die weigert mee te doen aan de waanzin van anderen, degene die zich tevergeefs probeert te verzetten. We zullen het totalitarisme nooit begrijpen als we niet begrijpen dat mensen zelden de kracht hebben om ongewoon te zijn “.
-Eugene Ionesco-
Het verontrustende hieraan is dat de heersende sociale stroom soms in strijd is met wat redelijk of wenselijk is. Het meest voor de hand liggende voorbeeld is natuurlijk dat van het nazisme. Veel mensen sloten zich aan bij deze zieke, onmenselijke beweging, gewoon uit angst. Ze liepen allemaal dezelfde kant op. Hoe absurd het ook was, veel mensen vonden het beter om met de stroom mee te gaan dan zich ertegen te verzetten.
Maar dit gebeurt niet alleen in grote historische gebeurtenissen. Er zijn ook talloze dagelijkse situaties waarin dit gebeurt. Het gebeurt bijvoorbeeld met pesten. Hoewel velen diep vanbinnen weten dat het niet oké is, blijven ze stil. Of ze sluiten zich aan bij de pesters, gewoon om te voorkomen dat ze tegen de stroom in zwemmen. Wat kan er gezegd worden over die angst? Is er een manier om er vanaf te komen?
De angst om anders te denken en zijn dan anderen
Op een bepaalde manier worden we allemaal aangemoedigd om een soort karakter te creëren dat ons sociaal vertegenwoordigt. Dit betekent dat iemand ons heeft verteld hoe we zouden moeten zijn vanaf het moment dat we geboren werden. Wat moet ik doen en wat moet ik niet doen? Hoe moet ik handelen? Maar dit komt niet altijd – of zelfs zeer zelden – precies overeen met wie we eigenlijk zijn of wat we willen doen.
Om deel uit te maken van de samenleving en diens cultuur, moeten we onszelf een beetje ‘vervormen’. We moeten de stroom respecteren, zelfs als we dat niet willen. Of we moeten leren eten met bestek, zelfs als het nutteloos of ingewikkeld lijkt. Het is de prijs die we moeten betalen als we geaccepteerd willen worden door een groep mensen. Daarom spelen we, gedeeltelijk, één of meer personages in de maatschappij waarin we leven.
Waarom accepteren we deze spelregels? Alleen maar omdat als we dat niet doen, we zullen worden afgewezen of gestraft. Andere mensen zullen niet accepteren dat we doen wat we willen. Waardoor ze zich meestal op subtiele maar krachtige wijze zullen verzetten tegen elke positie die afwijkt van die van de groep.
We worden beperkingen opgelegd, maar deze worden niet altijd uitgelegd en we begrijpen ze dan ook niet altijd. In het algemeen leren we echter om te handelen volgens hun regels omdat we bang zijn om dit niet te doen.
Groeien betekent zelfstandiger worden en misschien tegen de stroom in zwemmen
Sommige mensen krijgen nooit de kans om voorbij deze jeugdfase te komen. Als we klein zijn, vertellen volwassenen ons wat we wel en niet moeten doen. We raken eraan gewend om te gehoorzamen, meestal zonder te weten waarom. Goed en kwaad worden ons geleerd als absolute waarheden, en onze meningen en gevoelens zijn hierbij niet erg belangrijk.
Groeien betekent echter dat je het ‘waarom’ achter deze normen, grenzen en beperkingen leert te begrijpen. Het betekent ook beslissen hoe goed ze aansluiten op onze verlangens en vervolgens dienovereenkomstig handelen. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten we de angst om voor onszelf te denken verliezen. Het is tijd om te ontdekken wie we zijn, buiten het personage dat we hebben leren spelen. Soms betekent dit tegen de stroom in zwemmen.
Wanneer we onszelf leren te zien als volwassenen, zullen we inzien dat we over de middelen beschikken om het oneens te zijn met dingen en tegen de stroom in te zwemmen. Natuurlijk moeten we eerst weten waar we het wel mee eens zijn. Dat zal bepalen wat onze overtuigingen zijn. En overtuigingen geven ons de kracht om desnoods anders te zijn.
Helaas maken we het proces niet altijd af. Soms kiezen we ervoor om niet te groeien. Het is een zware klus, die veel inspanning en doorzettingsvermogen vereist. Niet iedereen is bereid om van het personage dat hij heeft opgebouwd over te gaan op zijn ware zelf.
Niet iedereen wil de angst om zichzelf te zijn onder ogen komen. Maar degenen die dat wel doen – deze mensen verkrijgen vrijheid. Ze krijgen ook een kans om hun eigen lot te ontwerpen, in overeenstemming met wie ze werkelijk zijn.
Afbeeldingen met dank aan James Bullogh