Vijf afweermechanismen

Wat zijn afweermechanismen? Op welk niveau opereren ze en hoe implementeren we ze? Ontdek het hier.
Vijf afweermechanismen
Gorka Jiménez Pajares

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 30 maart, 2023

Hoe bescherm je jezelf tegen pijn? Ken je de manier waarop je onbewuste geest je verdedigt? In feite hebben we allemaal verschillende afweermechanismen die aanslaan om ons te beschermen tegen zeer stressvolle gebeurtenissen. Ze zijn meestal onbewust.

Dat betekent dat ze worden geactiveerd voordat je je bewust bent van de pijn, de versuffing of de verwarring die een situatie kan veroorzaken. Als ze geactiveerd worden, beschermt je onbewuste zelf je in feite.

Afweermechanismen bieden je een heel arsenaal aan hulpmiddelen waarmee je de gevolgen van gebeurtenissen die potentieel traumatisch kunnen zijn, kunt verzachten. In de regel zijn ze adaptief. Ze kunnen echter pathologisch worden als ze je verhinderen je te ontwikkelen op gebieden die voor jou van betekenis zijn. Bijvoorbeeld op interpersoonlijk, academisch of werkgebied.

In dit artikel gaan we enkele van de afweermechanismen uitleggen die je waarschijnlijk ooit in je leven hebt gebruikt. Ze werden gedefinieerd door Sigmund Freud en het vakgebied van de psychoanalyse (Spaanse link).

Freud geloofde inderdaad dat ze de oorsprong van de persoonlijkheid vormen. Daarom is het mogelijk dat je je met sommige meer identificeert dan met andere. Het is ook mogelijk dat je ze na het lezen erover vaker in je dagelijks leven gaat herkennen.

“Hoe perfecter iemand aan de buitenkant is, hoe meer demonen hij aan de binnenkant heeft.”

Sigmund Freud

Afweermechanismen kunnen worden ingedeeld in twee grote blokken. Aan de ene kant zijn er die waarbij je vlucht als je angst ervaart, zoals repressie. Aan de andere kant zijn er die zinspelen op het feit dat je de gevreesde situatie onder ogen probeert te zien of zelfs te beheersen. Bijvoorbeeld intellectualisatie.

Hoofd met man erin
Onze enige zekerheid is zelfbewustzijn

1. Repressie

Iets onderdrukken betekent “de toegang ervan tot het bewustzijn afsnijden”. In feite scheid je je met verdringing af van de gedachten die je angst bezorgen, door ze te vermijden of in te krimpen en weg te stoppen.

Deze gedachten zijn bestemd voor de diepten van je geest. Hoe dieper ze gaan, hoe moeilijker het voor je zal zijn om ze te benaderen en, blijkbaar, hoe minder je zult lijden. Maar ondanks de effectiviteit is dit proces gevaarlijk. Dat komt omdat wat je vermijdt onder ogen te zien en aan te pakken het potentieel heeft om te groeien. Dit betekent dat het je geest in de toekomst op een intensere manier kan vertroebelen.

“Op een dag, achteraf gezien, zullen de jaren van strijd je overkomen als de mooiste.”

-Sigmund Freud-

2. Projectie

Als je door een slechte periode gaat en de mensen om je heen niet al te best behandelt, verdedig je jezelf misschien door te zeggen dat ze jou slecht behandelen. In werkelijkheid reageren ze echter alleen maar op hoe jij hen behandelt. Dit afweermechanismen ontstaat meestal als je aan een ander toeschrijft wat in je eigen hoofd zit.

Projectie is een vorm van interpersoonlijke afweer. Het ontstaat en wordt geactiveerd in je relaties met anderen. In feite is het een onbewuste vorm van manipulatie. Je doel, zij het onbewust, is om de ander te schaden en te controleren omdat je aanneemt, gelooft en voelt dat hij deze eigenschap bezit.

“We zijn wat we zijn omdat we zijn geweest wat we zijn geweest.”

-Sigmund Freud-

3. Sublimatie

Hoe vaak heb je de behoefte gevoeld om te schrijven, te tekenen of te zingen als je ongemak ervaart? Sublimeren van pijn en frustratie houdt in dat je deze emoties vervangt en omzet in iets dat sociaal en ethisch aanvaardbaar is. In plaats van je gevoelens te vermijden of agressief te reageren op de situatie die je ongerust maakt, herwerk je die en geef je er een nieuwe betekenis aan.

“Elk spelend kind gedraagt zich als een creatieve schrijver, in die zin dat hij een eigen wereld schept, of liever gezegd, de dingen in zijn wereld herschikt op een nieuwe manier die hem bevalt.”

-Sigmund Freud-

4. Intellectualisatie

Intellectualisatie van een pijnlijke situatie betekent het overreden van die situatie. Er zijn momenten in je leven dat je ijzeren controle wilt uitoefenen over de conflicten die je doormaakt en de emoties die ze voortbrengen.

Om dit te doen, analyseer je ze en genereer je een veelheid aan argumenten die je eigen mening bevoordelen, zonder het bewijs tegen die mening in overweging te nemen en zonder aandacht te besteden aan de emoties die je voelt.

Het resultaat is dat je je losmaakt van het emotionele deel van de gebeurtenis en het maar half beleeft. Als je bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met de ontrouw van een partner, kun je een hele reeks redenen opnoemen om hun gedrag te rechtvaardigen. Dat is omdat het minder pijnlijk is dan de gevoelens van verraad en de pijn die het je veroorzaakt onder ogen te zien.

“De stem van het intellect is zacht, maar hij rust niet voordat hij gehoor heeft gevonden.”

-Sigmund Freud-

Trieste man

5. Condensatie

Deze mentale verdediging is nauw verbonden met verdringing. De dingen die je onderdrukt en naar het achterhoofd verbant, hebben de gewoonte om in je dromen te verschijnen.

Freud zag dromen als een belangrijke toegangsweg tot het onbewuste (Spaanse link) waardoor verdrongen herinneringen en emoties zich manifesteren. In die zin is het onbewuste een opslagplaats van herinneringen, beelden en emoties die via de slaap toegang krijgen tot het bewustzijn.

Een interessante vraag die je jezelf kunt stellen als je geconfronteerd wordt met de merkwaardige, angstaanjagende of aangename inhoud van je dromen is: wat betekenen ze? Je geest laten dwalen over de betekenis van je dromen bevordert vrije associatie.

Volgens Freud helpt dit om de herinneringen, emoties en situaties die je verdrongen hebt duidelijker te maken. In feite brengt het ze naar de oppervlakte, zodat je de informatie kunt verwerken en er betekenis aan kunt geven.

“Dromen, kortom, is een van de apparaten die we gebruiken om verdringing te ontlopen, een van de belangrijkste methoden van indirecte representatie van de geest.”

-Sigmund Freud-

Al deze mentale afweermechanismen zijn mechanismen die je beschermen. Het zijn onbewuste vormen van verdediging tegen intens emotionele gebeurtenissen. Identificeer je je met een van hen?


Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.


  • Bleichmar, H. (2006). Hacer consciente lo inconsciente para modificar los procesamientos inconscientes: algunos mecanismos del cambio terapéutico. Aperturas psicoanalíticas, 22.
  • Bleichmar, H. (2001). El cambio terapéutico a la luz de los conocimientos actuales sobre la memoria y los múltiples procesamientos inconscientes. Aperturas psicoanalíticas, 9(2).

Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.