1899: een reis naar de diepten van de menselijke geest
Sommige tv-programma’s stellen de kijker in staat zich te laten gaan. Ze zijn puur vermaak en meer niet. Aan de andere kant zijn er de soorten die echte cognitieve inspanning vereisen. Ze zijn als duistere puzzels met veel losse en door elkaar gehusselde stukjes. Zulke voorstellingen worden gemaakt door de schrijver-producenten Jantje Friese en Baran bo Odar.
1899 is de nieuwe productie van deze twee makers van de serie Dark. Bij deze gelegenheid wijken we af van Winden en beginnen we aan een mysterieuze reis aan boord van de Kerberos, een schip dat in het laatste jaar van de 19e eeuw over de Atlantische Oceaan voer.
Opgemerkt moet worden dat de kritiek op deze nieuwe Netflix-serie gevarieerd en uiteenlopend is. Sommigen noemden het bijvoorbeeld overdreven traag en ingewikkeld. Anderen bejubelden het als een product van pure genialiteit.
Een wonderbaarlijk verhaal
Wie nog niet aan boord is geklommen van dit kosmische en psychologische raadsel zal het misschien eerst zien als iemand die naar een schilderij kijkt met zijn neus tegen het doek geplakt. In feite zullen ze slechts een klein deel waarderen, enigszins diffuus en zelfs chaotisch. Maar pas als ze een beetje uitzoomen en het schilderij van dichterbij bekijken, ontdekken ze de schoonheid van het schilderij in zijn geheel.
Inderdaad, dit eerste seizoen heeft ons slechts een glimp laten zien, een klein fragment van een verhaal dat zowel immens als wonderbaarlijk lijkt te zijn. Eén dat het schijnbare overstijgt en ingaat op de zin van het bestaan en het menselijk bewustzijn.
“Het Brein – is breder dan de Hemel -.
Want – zet ze naast elkaar -.
De een zal de ander bevatten,
Met gemak – en jij – naastHet Brein is dieper dan de zee –
Want – houd ze – Blauw tegen Blauw –
De ene de andere zal absorberen –
Zoals sponzen – emmers – doen.”
1899, een reis aan boord van de menselijke microkosmos
De reis van de Kerberos richting de Verenigde Staten presenteert ons een complexe reeks personages. In feite zouden we kunnen zeggen dat het schip zelf een heel continent binnen een microkosmos is. Er zijn reizigers van verschillende nationaliteiten. Onder andere een pas getrouwd Frans stel, een priester en zijn hooghartige broer, en een Chinese moeder en dochter.
Het ketelruim wordt bewoond door Poolse en Engelse medewerkers. Het benedendek zit vol met uiterst nederige Deense immigranten, toegewijd aan hun geloof. Te midden van dit netwerk van persoonlijkheden is Eyk de melancholische kapitein een personage dat opvalt. De belangrijkste is Maura Franklin, een jonge neuroloog die het epicentrum van het verhaal vormt.
In elke aflevering leren we, net als in Lost, over het duistere verleden van elk van de personages. Naarmate de serie vordert beseffen we echter dat elke persoon aan boord van de Kerberos meer bestaat als een mogelijkheid dan als een objectieve werkelijkheid. Alle stukjes beginnen in elkaar te vallen als ze de Prometheus ontmoeten, het zusterschip dat een paar maanden geleden op zee verloren is gegaan.
Een van de grootste attracties van 1899 is de mix van talen van de personages. Het schip is als een continent van nationaliteiten die zich met elkaar moeten verenigen om het raadsel dat hen omringt op te lossen.
Duiken in de diepte
Een feit dat direct herkenbaar is, is dat de Kerberos een schip is dat voor die tijd nogal ongebruikelijke technologie herbergt. Ook lijken de reizigers, ondanks dat ze niet dezelfde taal spreken en verschillende nationaliteiten hebben, elkaar te herkennen. Er is ook een herhaald element, een decoratieve figuur van een omgekeerde driehoek.
De ontmoeting met de Prometheus en zijn enige overlevende, een jongen die een donkere piramide vasthoudt, brengt het evenwicht van de reizigers en de bemanning volledig aan het wankelen.
Er beginnen onverklaarbare sterfgevallen en zelfmoorden. Geleidelijk en bijna ritmisch ontketent zich een opeenvolging van onthutsende verschijnselen. Ze leiden tot de versplintering van elk element, zowel menselijk als materieel.
Geconfronteerd met zo’n ramp ontstaan angsten en onzekerheden (Engelse link), en de hiërarchie van het schip stort in. Er breekt een oproer uit en op dat moment realiseren de overlevenden zich dat, ondanks dat ze op een schip in de middle of nowhere zitten, ze allemaal aan zichzelf lijken te ontsnappen. Van de mensen die ze zijn. Dan treft een storm de boot en wordt de werkelijkheid nog meer vervormd.
De lagen van het geheugen en de allegorie van het menselijk brein
Dr. Maura Franklin lijkt de rode draad te zijn van alles wat er in Kerberos gebeurt. Iedereen verlangt naar haar om antwoorden te geven op wat er gebeurt, maar ze is niet in staat die te geven. In feite is ze haar geheugen kwijt en het slachtoffer van een dissociatieve stoornis. Er is iets traumatisch in haar verleden, iets duisters dat uit haar bewustzijn is geglipt en haar identiteit en tijdsbesef verandert.
Het schip waarop ze reizen is een project dat de geest van de passagiers gevangen houdt in een verhaal, in een mysterieuze simulatie. Figuren als Maura zelf en kapitein Eyk hebben echter de mogelijkheid af te dalen in hun eigen geheugenlagen om te zoeken naar de oorsprong van de chaos. Ze doen dat via verborgen valluiken onder de hoofdeinden van hun bedden.
Een ander fascinerend gegeven is dat de hele boot bedekt is met dichte bedrading. Als neuronen staan ze met elkaar in verbinding, zodat de waarneming van die werkelijkheid niet vervaagt. Slechts één vreemd personage, dat beweert Maura te kennen, doet een poging het slapende brein te stimuleren en wakker te maken.
1899 is een briljant intelligentiespel waarin informatie bewust wordt verborgen, zodat we onze eigen veronderstellingen maken. Die kunnen oneindig zijn, zoals het aantal simulaties dat de Kerberos-passagiers hebben meegemaakt .
Een eindeloze cyclus en een raadselachtig ontwaken
Het eerste wat we aannemen over 1899 is dat we te maken hebben met een soort onverklaarbare wetenschappelijke afwijking. Passagiers worden gedwongen herhaaldelijk in een oneindige lus te leven, waarin ze sterven en dezelfde reis in de Kerberos oneindig vaak opnieuw beginnen.
Niemand komt uit de lagen van hun geheugen tevoorschijn en Maura lijkt niet in staat in contact te komen met de oorsprong van haar pijn en psychologisch trauma.
Pas op het laatste moment lijkt ze de sleutel te vinden waarmee ze haar bewustzijn kan ontsluiten. Dit ontwaken kon niet raadselachtiger zijn. Aan het eind van de laatste aflevering worden we inderdaad overvallen door meer vragen dan antwoorden. Want 1899 is een raadsel, verpakt in een mysterie, binnen een raadsel.
Producties als deze vereisen veel geduld en reflectie van de kijker. Je kunt er zeker niet naar kijken met één oog op je mobieltje. Net als bij Dark zullen de antwoorden te zijner tijd komen. Maar eerst zul je moeten reizen door een verontrustende laag ruimte-tijd met personages die nooit zijn wat ze lijken.