De kenmerken en functies van zes fundamentele emoties

We geloven dat emoties genotziek, bovenzinnelijk en irrationeel zijn en geen enkel doel hebben. We bespreken zes fundamentele emoties.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Alejandro Sanfeliciano

Laatste update: 27 december, 2022

We willen hier de betekenis van zes fundamentele emoties bespreken. Van de filosofie hebben we een oude gewoonte geërfd. We gaan met de rede en met emoties om alsof emoties de rede kunnen veranderen.

We geloven dat een emotie genotziek, bovenzinnelijk en irrationeel is. Dat geloof leidt ons tot nog een andere overtuiging: dat emoties helemaal geen enkel doel dienen. Deze overtuiging is echter een ernstige vergissing.

Emoties spelen een heel belangrijke rol. Ze helpen ons om ons gedrag te sturen en snel te handelen. De meest essentiële emoties noemen we de fundamentele emoties: verrassing, afkeer, angst, geluk, verdriet en woede.

Deze zes fundamentele emoties zijn een onderdeel van de natuurlijke ontwikkeling van elk menselijk wezen. Ze zijn voor iedereen hetzelfde en onafhankelijk van de omgeving van een individu.

In het algemeen zijn het processen die verbonden zijn met evolutie en aanpassing. Hun achtergrond is aangeboren en universeel neutraal. Bovendien bezitten ze een typische emotionele toestand die met elke emotie verbonden is. Die toestand kunnen we een gevoel noemen.

Zes fundamentele emoties

Verrassing

Verrassing kunnen we omschrijven als de reactie die uitgelokt wordt door iets onverwachts, nieuws of vreemds. Het treedt op wanneer een prikkel verschijnt waaraan de persoon vooraf niet gedacht heeft. Verrassing gaat gepaard met een subjectieve ervaring. Het is een gevoel van onzekerheid. Tegelijkertijd heeft die persoon het gevoel dat zijn geest totaal blanco is.

In termen van fysiologische reacties zien we meestal een stijging van de hartslag en een verhoging van de spierspanning. De ademhaling wordt dieper en de stem verhoogt. De persoon maakt spontane stemgeluiden.

Het doel van verrassing is het werkgeheugen leeg maken van alle restactiviteit zodat de persoon de onverwachte prikkel kan aanpakken. Met dit doel voor ogen activeert verrassing de aandachtsprocessen.

Het brengt ook gedrag op gang dat te maken heeft met onderzoeken en nieuwsgierigheid. Afhankelijk van de eigenschappen van de onverwachte prikkel volgen op deze emotie vaak vreugde (positief) of woede (negatief).

Afkeer

Afkeer is één van de zes fundamentele emoties die we leren kennen hebben uit het werk van Darwin over dierlijke emotie.

Het omvat een gewaarwording van walging of vermijding tegenover de mogelijkheid (reëel of denkbeeldig) dat we een gevaarlijke stof innemen die besmettelijke eigenschappen bezit. Op subjectief vlak ervaren we een enorm ongenoegen en een duidelijke afkeer voor de bewuste prikkel.

De algemene fysiologische effecten komen tot uiting in verschillende maag- en darmproblemen die gepaard gaan met misselijkheid. Er is ook sprake van een algemene stijging in de activiteit van het lichaam. We merken dit aan een hogere hartslag en een snellere ademhaling. Bovendien stellen we reacties vast in de huidgeleiding en in de spierspanning.

Afkeer heeft een aanpassende functie. Het heeft als doel om het even welke prikkel af te wijzen die giftig kan zijn. Misselijkheid en een ongemakkelijk gevoel helpen de persoon om te vermijden dat hij dingen inneemt die schadelijk voor het lichaam zijn. Na verloop van tijd zal deze emotie ook een sociaal karakter krijgen. We zullen dan ook giftige sociale prikkels verwerpen.

Angst

Dit is één van de zes fundamentele emoties die onderzoekers het meest bestuderen bij mensen en dieren. Angst is een negatieve of nadelige emotionele toestand.

Het betreft een hoge activatie die leidt tot het vermijden van en het ontsnappen uit gevaarlijke situaties. De ervaring die we bij angst hebben, is een gewaarwording van hoge spanning. Het gaat samen met de bezorgdheid voor de eigen gezondheid en veiligheid.

De fysiologische symptomen die angst vergezellen, tonen ons een snelle stijging van de activatie van het lichaam en de voorbereiding om te vluchten. De activiteit van het hart stijgt de hoogte in en de ademhaling versnelt. De ademhaling wordt oppervlakkig en onregelmatig.

Angst is een evolutionaire erfenis die duidelijk waardevol is om te overleven. Het nut van deze emotie is dat het het lichaam voorbereidt en een overlevingsreactie uitlokt wanneer we tegenover mogelijk gevaarlijke situaties komen te staan. Bovendien helpt het ons om nieuwe en beschermende reacties aan te leren.

Geluk

Geluk is misschien de meest positieve emotie van deze zes fundamentele emoties en wellicht van alle emoties. We associëren geluk rechtstreeks met plezier en vreugde. Het is een reactie op het halen van een persoonlijk doel of nadat iemand bijvoorbeeld een negatieve situatie wat lichter gemaakt heeft.

Als we de manier bekijken waarop we geluk uiten, dan lijkt het geen enkele overlevingsfunctie te hebben. Het lijkt niets meer te zijn dan een weerspiegeling van onze innerlijke toestand.

Geluk is echter één van de lichamelijke systemen die ons aanzetten tot handelen. Het is ook een beloning voor het gedrag dat voor positieve effecten gezorgd heeft.

Wanneer we een daad stellen die tot de vervulling van een doel leidt, dan treedt geluk op. Dankzij dat gevoel van geluk zullen we dat gedrag herhalen zodat we het genot opnieuw beleven. Geluk is wellicht de natuurlijkste drijfveer die we hebben.

Op het fysiologische niveau zien we een verhoogde hartslag en een beter ademhalingsritme. We stellen bovendien vast dat de hersenen meer endorfines en dopamine vrijmaken.

Verdriet

Verdriet is waarschijnlijk de meest negatieve emotie. Deze emotie betekent een afname van de gemoedsstemming en een aanzienlijke daling in de cognitieve en de gedragsmatige activiteit. Verdriet heeft een slechte reputatie. Toch vervult deze emotie rollen die net zo belangrijk zijn of misschien zelfs belangrijker dan de rest van de zes fundamentele emoties.

Het doel van verdriet is te handelen in situaties waarin iemand zich machteloos voelt of niet in staat is om onmiddellijk actie te ondernemen.

Een voorbeeld is het verlies van een dierbare. Verdriet laat de niveaus van activiteit bij iemand dalen. Dit is het lichaam dat probeert spaarzaam te zijn met zijn middelen en onnodige inspanningen te vermijden.

Verdriet speelt ook een rol van zelfbescherming. Het creëert een filter in de waarneming zodat iemand zijn aandacht op zichzelf richt in plaats van op de schadelijke prikkel. Het belangrijkste aspect van verdriet is dat het individuen aanzet om op zoek te gaan naar sociale ondersteuning. Het zal hen helpen om uit een depressieve situatie te komen.

Woede

Deze emotie treedt op wanneer een individu zich in een situatie bevindt die zorgt voor frustratie of afkeer. Woede ervaren is onaangenaam. Het gaat gepaard met een gespannen gevoel dat ons aanzet tot handelen.

Deze emotie heeft vele facetten. In vele gevallen is woede ook dubbelzinnig. We gebruiken de term dubbelzinnig omdat woede niet altijd gerechtvaardigd is. Het voorwerp van de woede is ook niet altijd duidelijk omschreven.

Op het fysiologische niveau zien we een buitensporige stijging in de activatie en in de voorbereiding om te handelen. We stellen ook een stijging in de activiteit van het hart vast.

Bovendien verhogen de spierspanning en het ademhalingsritme. Er is ook sprake van een opmerkelijke stijging van de adrenaline in het bloed. Op zijn beurt zal deze stijging een verhoging van de cognitieve spanning veroorzaken.

Woede heeft een duidelijke evolutionaire functie. Het verschaft ons de middelen die we nodig hebben om met frustrerende situaties om te gaan. We krijgen bijvoorbeeld te maken met een of ander gevaar of moeten een uitdaging overwinnen.

Als we deze middelen gebruiken om onze activatie te verhogen, dan zullen ze ons helpen om succesvol te zijn. Het is ook mogelijk dat we na het voelen van woede ons doel niet bereiken. In dit geval verandert de woede in verdriet. Dat betekent dat we op zoek gaan naar andere instrumenten om het probleem op te lossen.

Emoties kunnen positief, negatief of neutraal. Ze hebben echter allemaal als doel ons te helpen overleven. Aan de andere kant kunnen ze ook gevaarlijk zijn.

Ze kunnen ons bijvoorbeeld in gevaarlijke situaties brengen of ons gedrag beheersen. In die gevallen is vooral emotionele sturing belangrijk. Emotionele sturing maakt het mogelijk om afstand te nemen van de negativiteit wanneer emoties het heft in handen nemen.