Wat zijn de belangrijkste soorten wanen?
Waanideeën zijn kenmerkend voor veel mentale of neurologische stoornissen. Ze helpen dus bij het stellen van de diagnose van psychotische stoornissen. Psychiater en filosoof Karl Jaspers was de eerste die in zijn boek General Psychopathology (1913) drie belangrijke criteria definieerde om de soorten wanen te identificeren. Deze criteria zijn de volgende:
- zekerheid, het vasthouden van het geloof met absolute overtuiging
- onverbeterlijkheid, het geloof kan niet worden veranderd door overtuigende tegenargumenten
- de valsheid of onmogelijkheid van de overtuiging
Zoals je vast wel kunt raden, kan het toepassen van het concept van valsheid (of waarheidsgetrouwheid) lastig zijn. Volgens Karl Jaspers zijn er dus twee soorten wanen:
- hoe sterk de patiënt de overtuiging vasthoudt
- de inhoud van de overtuiging
Soorten wanen naar de overtuiging van patiënten
Formeel gezien zijn er ook twee soorten wanen:
- primair of waarheidsgetrouw
- secundair
Primaire waanideeën, of autochtone wanen, zijn autonoom, origineel en ook vanuit psychologisch oogpunt onbegrijpelijk. Ze verschijnen plotseling, de patiënt heeft er een volledige overtuiging van, en er zijn geen andere mentale veranderingen om het te verklaren.
Secundaire waanideeën ontstaan uit een eerdere abnormale ervaring. Het is een waanidee dat zich manifesteert als een poging om vreemde, zinloze ervaringen te verklaren. Daarom zijn ze wel psychologisch begrijpelijk.
Het verschil tussen primaire en secundaire waanideeën is dus of de waanvoorstelling begrijpelijk is of niet. Dit onderscheid omvat ook de poging om uit te leggen waar de waan zelf vandaan komt. Ook het zeggen dat secundaire wanen psychologisch begrijpelijk zijn, betekent dat ze het gevolg zijn van de poging van de patiënt om een abnormale ervaring te verklaren.
De vier soorten wanen volgens Jaspers
- Intuïtie. Fenomenologisch niet te onderscheiden van elk idee dat zich abrupt manifesteert. De inhoud van deze waanideeën heeft de neiging om naar zichzelf te verwijzen en is in het algemeen zeer belangrijk voor de patiënt.
- Waarneming. Bestaat uit de misleidende interpretatie van een normale waarneming.
- Sfeer. De subjectieve overtuiging dat de wereld enigszins is veranderd, maar op een negatieve manier. Het gaat meestal gepaard met stemmingswisselingen, omdat de patiënt zich ongemakkelijk of verbijsterd voelt.
- Geheugen. Dit is de op wanen gebaseerde reconstructie van een echte herinnering.
Soorten wanen naar inhoud
Deskundigen hebben uit psychoanalytische theorieën het symbolische belang van de inhoud van de waanvoorstelling benadrukt. Bepaalde auteurs beweren zelfs dat de inhoud gerelateerd is aan persoonlijke angsten, met de invloed van levenservaringen en culturele factoren.
Anderen zeggen echter dat waanideeën slechts oppervlakkige toespraken zijn. Berrios beweert dat de inhoud ervan niet meer is dan een willekeurig fragment van informatie, die gevangen zit in het moment waarop de waanvoorstelling zichtbaar is voor anderen.
Ondanks deze laatste mening zijn de waanideeën onderzocht vanuit het oogpunt van oordeel en geloof. Vanuit dat oogpunt is de inhoud ook duidelijk belangrijk om persoonlijke of culturele invloeden te beoordelen.
Terwijl de structuur van waanideeën in verschillende culturen nauwelijks verandert, lijkt het culturele kader waartoe de patiënt behoort de inhoud ervan wel te beïnvloeden. Een van de meest onderzochte argumenten over waanideeën is dan ook de indeling naar inhoud.
De meestvoorkomende wanen naar inhoud
- Misleidende jaloezie. De misleidende overtuiging dat hun seksuele partner vreemd gaat. Het begint meestal abrupt en het bewijs van deze overtuiging zal afhangen van een woord of een gebaar van de partner. De persoon zal dan proberen onweerlegbaar bewijs te zoeken (door de bezittingen van de partner te doorzoeken, veel vragen te stellen, en andere methoden).
- Grootheidswaanzin. Dit impliceert een overdreven kijk op het eigen belang, de eigen macht, de eigen kennis of persoonlijke identiteit. Het kan ook religieus, fysiek of van een andere aard zijn.
- Waanideeën over armoede. Het idee hebben dat ze al hun materiële bezittingen zullen verliezen of al verloren hebben.
- Het waanidee dat mensen in staat zijn om hun gedachten te lezen.
- Syndroom van Cotard of nihilistische waanideeën. Het idee dat de wereld voorbij is en dat er niets bestaat.
Andere veelvoorkomende wanen
- Misleiding van controle. Bijvoorbeeld, het denken dat gevoelens, impulsen, gedachten of handelingen worden gecontroleerd of opgelegd door een externe kracht. Typische waanideeën zijn onder andere het stelen van gedachten, het afstemmen op andermans gedachten, of telepathie.
- Erotomanie. De patiënt denkt dat iemand anders stapelverliefd op hem of haar is. Vreemd genoeg treft het vrouwen vaker dan mannen, en vaak gaat dit over een beroemde persoon die ‘verliefd wordt’ op de patiënt.
- Somatische waanideeën. Dit is de overtuiging dat er lichamelijk iets mis is, of dat de patiënt lijdt een medische aandoening. Het kan moeilijk zijn om deze stoornis te onderscheiden van hypochondrie of stoornis van de lichaamsbeleving, maar wat het onderscheidt van de andere aandoeningen is hoe intens deze overtuiging is. Ze kunnen de mogelijkheid dat de aandoening niet bestaat niet eens in overweging nemen.
- Waanidee van verwijzing. Dit is de waan dat onbeduidende gebeurtenissen of mensen een bepaalde betekenis of doel hebben in het leven van de patiënt. Als het waanidee een vervolger omvat, dan is het een vervolgende waanidee.
