Wat is selectieve aandacht? Kenmerken, theorieën en voorbeelden

Selectieve aandacht is het vermogen om de geest te richten op een bepaalde stimulus of taak, zonder toe te staan dat andere prikkels onderbreken wat je aan het doen bent.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sara González Juárez.

Laatste update: 19 mei, 2024

Aandacht ligt aan de basis van de meeste psychologische processen en is zelf complex. Conceptueel kunnen we het onderverdelen in verschillende typen, en een van deze typen staat bekend als “selectieve aandacht.”

In dit artikel leer je iets meer over dit proces en de theorieën die zijn geformuleerd over hoe het werkt. Mis het niet, want deze informatie is intuïtief, nuttig en de voorbeelden zullen je verrassen.

Selectieve of gerichte aandacht is het vermogen van een organisme om de aandacht van zijn geest te richten op een specifieke stimulus. Daarbij worden concurrenten opzij  geschoven. Met andere woorden, als je je concentreert op een stimulus en negeert wat je zou kunnen afleiden, gebruik je selectieve aandacht.

Selectieve aandacht is essentieel voor taakprestaties, leren en geheugen. Het stelt ons in staat om te reageren op hoge eisen. Bovendien is het de moeite waard om op te merken dat de oorsprong van de meeste van deze eisen in onze zintuigen ligt. Daarom zijn de studies van het einde van de 19e eeuw, toen de psychologie vorm begon te krijgen als wetenschap, fundamenteel.

Om de rest van de mentale basisprocessen te begrijpen, gingen wetenschappers zoals William James, Wilhem Wundt en Edward Titchener uit van de basis van deze processen.

Theorieën over selectieve aandacht

Omdat het een proces is van selecteren en weggooien van stimuli, worden modellen van selectieve aandacht (Spaanse link)  filter- of bottleneckmodellen genoemd. Bedenk dat een model, in dit geval een functioneel model, een abstractie is van een proces waardoor we het beter kunnen begrijpen. Laten we de belangrijkste beschrijven.

Broadbent: rigide filtermodel

Broadbent postuleerde dat alle stimuli worden ontvangen, maar aankomen in een kortetermijnopslag. Daar wordt één ervan  geselecteerd op zijn fysieke kenmerken en het aandachtsfilter passeert. Om dit aan te tonen bedacht hij het dichotische luisterexperiment.

In dit experiment presenteerde hij verbale boodschappen met 3 verschillende maar gelijktijdige nummers voor elk oor. Deelnemers werden gevraagd om de boodschappen te herhalen terwijl ze ernaar luisterden. Het idee was om hun zintuigen te overbelasten om te analyseren hoe hun hersenen de boodschappen filterden.

De resultaten van zijn onderzoek leidden hem tot de stelling dat we maar aandacht kunnen besteden aan één auditief kanaal tegelijk. De informatie die verloren gaat via het kanaal zonder aandacht hangt af van de kenmerken van de stimulus en de behoeften van het organisme.

2. Treisman: verzwakt filtermodel

Geboren als een modificatie van het model van Broadbent, verschilt het van het vorige in die zin dat het filter geen onnodige informatie weggooit. Het verzwakt om de relevante informatie eruit te laten springen.

Om je een idee te geven, het is alsof je het volume van de muziek zachter zet. Zo kun je begrijpen waar de mensen met wie je bent het over hebben.

Anne Treisman stelde dat een persoon op een introspectief niveau kan denken dat de informatie waar hij geen aandacht aan besteedt verloren is gegaan. In werkelijkheid is dat echter niet het geval. Irrelevante boodschappen uit de omgeving worden ook verwerkt. Dit gebeurt echter oppervlakkiger om de aandacht er op af te leiden als ze relevant worden.

3. Deustch en Deustch: laat-filter model van selectieve aandacht

Dit model stelt dat alle stimuli die het organisme bereiken verwerkt worden en betekenis krijgen. Anders zou de input die naar het bewustzijn gaat niet geselecteerd kunnen worden. De selectie van deze stimulus gebeurt op basis van het belang ervan in het huidige moment.

Wat dit model onderscheidt van de twee vorige is dat het verwerpt dat stimuli aan het begin van het cognitieve proces worden gefilterd, maar pas later. Anders zou er geen manier zijn om te weten welke stimulus prioritaire aandacht nodig heeft.

Johnston en Heinz: het flexibele filter

Het belangrijkste kenmerk van dit model is dat het een flexibele locatie van het filter voorstelt. De selectie van de relevante stimulus gebeurt dus op een variabel moment. Dit is afhankelijk van de kenmerken van de stimulus en de taak die hij moet uitvoeren.

Dit model introduceert ook het concept van verwerkingscapaciteit of hulpbronnen . Het idee van een flexibel filter dat afhankelijk van de stimulus anders analyseert. Dit wordt gevolgd door het idee dat hoe vollediger de analyse van de stimulus, hoe groter de vereiste cognitieve vraag.

Studies over basisprocessen legden de basis van de wetenschappelijke psychologie, met repercussies op andere gebieden van de psychologie. Hun veelzijdigheid was de sleutel tot vooruitgang naar neuromarketingmodellen, definitie van aandachtsstoornissen of onderwijsmodellen. Zullen we ooit het einde van de weg zien?