Wat is populisme? Lees er hier meer over!

De term ‘populisme’ wordt steeds populairder. Het interessante eraan is dat het niet altijd in verband werd gebracht met politieke discussies. Blijf lezen om hier meer over te leren.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Sergio De Dios González.

Geschreven door Patricia Grande Yeves

Laatste update: 27 december, 2022

De term populisme wordt steeds populairder. Sommigen zien het in zekere zin als een synoniem voor demagogie. Het wordt zonder onderscheid toegepast op regeringen, politieke regimes, staatsvormen, persoonlijkheden of economisch beleid.

Het is een term die je misschien regelmatig hoort, en altijd op een denigrerende manier. Dit woord is echter niet altijd een veelvoorkomend instrument geweest in media- en politieke discussies. Voorheen was het eigenlijk een eenvoudige academische term met veel nuances.

In dit artikel bestuderen we de oorsprong en perspectieven van populisme. Daarnaast bestuderen we de belangrijkste kenmerken van Latijns-Amerikaans populisme.

De perspectieven van een populistische regering

Het is erg moeilijk om deze term een systematische definitie te geven. We kunnen echter drie perspectieven in acht nemen als we het over populisme hebben:

• Populisme als ideologie. Deze ideologie verdeelt de samenleving in twee antagonistische groepen. Ten eerste hebben we de mensen die puur en echt zijn. Ten tweede hebben we de elite, die corrupt is. Met dit concept van populisme kan men de redenen begrijpen waarom sommige individuen deze term gebruiken om zulke diverse soorten beleid te definiëren.
• Als een redenerende stijl. Volgens dit perspectief is populisme een debatstijl. Het ziet de politiek in feite als iets ethisch en moreels tussen het volk en de oligarchie. Het is de taal die wordt gebruikt door degenen die beweren namens het volk te spreken: “Wij” (het volk) en “Zij” (de elite).
• Populisme als een politieke strategie. Dit is het meest voorkomende perspectief van allemaal. Volgens deze zienswijze is populisme de toepassing van een bepaald economisch beleid. Bijvoorbeeld de herverdeling van rijkdom of de nationalisatie van bedrijven. Bovendien is populisme ook een vorm van politieke organisatie waarin een leider macht uitoefent met de steun van zijn volgers. Het behoort meestal tot gemarginaliseerde sectoren.

Waar komt deze term vandaan?

Zoals eerder vermeld had het, voordat deze term zo populair werd, een academisch gebruik. De eerste keer dat iemand het gebruikte was aan het einde van de 19e eeuw, om een fase te benoemen van de ontwikkeling van de socialistische beweging in Rusland.

Deze term werd gebruikt om de anti-intellectuele golf te beschrijven, die verwijst naar de overtuiging dat socialistische militanten van het volk moesten leren voordat ze hun gids kunnen zijn.

Een paar jaar later begonnen Russische marxisten de term met een denigrerend betekenis te gebruiken. Ze pasten het toe als ze verwezen naar die socialisten die dachten dat de belangrijkste onderwerpen van de revolutie de boeren waren en dat ze plattelandsgemeenschappen konden bouwen vanuit een toekomstige socialistische samenleving.

Verder begon de internationale socialistische beweging ‘populisme’ te gebruiken om te verwijzen naar een beweging die tegenover de hogere klassen stond. In tegenstelling tot het marxisme was het echter nationalistisch en identificeerde het zich met de boerenbevolking.

Anti-intellectuele neigingen van populisme

Aan de andere kant, en zonder een duidelijk verband met de Russische term, gingen Amerikanen het gebruiken toen ze verwezen naar de kortstondige Volkspartij, die voornamelijk werd gesteund door arme boeren met anti-elitaire en vooruitstrevende ideeën.

Je kunt dus zien dat de term in beide gevallen verwijst naar een landelijke beweging met anti-intellectuele neigingen. Niettemin begonnen andere academici in de jaren zestig en zeventig de term opnieuw te gebruiken in een andere betekenis.

Ze gebruikten het om een reeks hervormingsbewegingen uit de Derde Wereld te noemen (zoals het Peronisme in Argentinië, het Varguïsme in Brazilië en het Cardenisme in Mexico).

Het onderscheidende kenmerk hier was het type leiderschap. Het was eerder persoonlijk dan institutioneel, eerder individueel dan pluristisch en eerder emotioneel dan rationeel.

Zo ging de academische wereld van het gebruik van de term ‘populisme’ om boerenbewegingen te definiëren naar het gebruik ervan om een breed ideologisch en politiek fenomeen aan te duiden. In de jaren zeventig beschouwden men populisme als elke beweging die de democratie bedreigde met een negatieve connotatie.

Populisme in Latijns-Amerika

Het inclusieve karakter ervan is de belangrijkste herkenbare eigenschap van het Latijns-Amerikaanse populisme. Met name drie elementen definiëren deze eigenschap:

• Volkssoevereiniteit. Na de Verenigde Staten en Haïti was Latijns-Amerika het eerste gebied van dekolonisatie. Het idee van een natie ontstond, wat leidde tot de opbouw van nationale gemeenschappen, waar vroeger kolonies waren onder leiding van blanke elites. In feite was het Latijns-Amerikaanse populisme gebaseerd op een origineel idee van volkssoevereiniteit.
• Staatszwakte. Een historische zwakte die de vervulling van populistische beloften en hun verwezenlijking in rechten heeft belemmerd. Populistische cycli komen samen, gezien de beloften van geschonden rechten.
• De populistische reactie. Latijns-Amerikaans populisme ontstaat als reactie op de beperkingen van de systemen die eraan voorafgaan. Dit betreft ongelijkheid, instabiliteit en politieke volatiliteit. De belofte van populisme heeft dus een materiële en symbolische basis, die doet alsof het een stem heeft en stemt voor de onteigenden.

Dus, omdat het in principe een erkenning is van onwetendheid en van de noodzaak voor kennis voor degenen die willen regeren, is het zich gaan vertonen in bepaalde politieke bewegingen die de sympathie van het volk proberen te winnen met hun voorstellen, ongeacht of wat ze voorstellen wel het beste voor het volk is.