Wanneer de nostalgie het heden vergeet

De film ‘Midnight in Paris‘ door Woody Allen legt nostalgie uit als de ontkenning van het heden, dit door middel van het leven van hoofdpersonage Gil. De naam van deze misvatting is het gouden-eeuw-syndroom, wat kan worden omschreven als het idee dat een bepaalde tijd beter is dan de tijd waarin we nu leven. Deze fout van onze romantische verbeelding is geneigd zich voor te doen bij mensen die het maar moeilijk vinden om het heden onder ogen te komen.

Midnight in Paris is een cinematografische komedie die ons het leven laat zien als iets dat niet zo magisch is als in onze dromen, maar waar we inderdaad de meesters kunnen zijn over onze eigen beslissingen.

Het heden van Gil is niet bepaald aangenaam. Hij wordt ondergewaardeerd door zijn vriendin en haar familie. Hij voelt zich eenzaam. Hij had gedacht dat zijn leven heel anders zou uitpakken, dat hij vrolijk zou zijn, gerespecteerd zou worden, veel vrienden zou hebben en een liefde zou vinden voor wie hij zou willen blijven en tegelijkertijd alles zou achterlaten.

Zijn wens om gehecht te blijven aan een tijd in het verleden is een manier om zijn heden te ontkennen. Een heden vol compromissen dat hem verre van te vervullen, eigenlijk alleen maar verveelt. Vanwege zijn lafheid en gebrek aan vastberadenheid, valt hij, in plaats van zijn heden te confronteren, in een fictief verleden waarin hij inderdaad alles vindt waar hij naar op zoek is. Uiteindelijk doet de realiteit zich echter gelden en zal hij een moeilijke beslissing moeten nemen.

Het gouden-eeuw-complex

Een mildere versie van dit complex doet zich voor in onze melancholische gedachten, wanneer we denken dat een bepaalde tijd in het verleden beter was dan de tijd waarin we nu leven. Alles draait om die tijd, onze hobby’s, onze obsessies, ons gedrag, allemaal om ernaar te kunnen terugkeren.

Door te geloven dat verschillende dingen nooit meer zo goed kunnen zijn als ze waren in het verleden, voeden we het gouden-eeuw-complex. Dit complex zal er onomkeerbaar toe leiden dat we onszelf hechten aan het verleden, en als gevolg, dat we nooit tevreden zullen zijn met wat we nu hebben.

In liefdesrelaties zien we dit soort patronen ook vaak. Dit gebeurt wanneer we denken dat een relatie die we in het verleden hadden niet kan worden overtroffen en dat als we in de toekomst een andere relatie zullen hebben, ook deze niet zal kunnen tippen aan de eerdere relatie. Op deze manier denken zal er onvermijdelijk voor zorgen dat we op zoek gaan naar iets dat we al hadden maar dan met een volledig ander persoon, wat er op zijn beurt voor zal zorgen dat we gaan vergelijken en niet zullen kunnen waarderen wat we werkelijk hebben in het hier en nu.

Nostalgie als een ontkenning van het heden

Nostalgie wordt gedefinieerd als een vorm van heimwee, het is een algemeen verlangen naar vroeger, naar iets dat iemand al heeft meegemaakt en dat niet langer bestaat of veranderd is. Wanneer we nostalgisch worden, herinneren we ons een verleden dat weerspiegeld wordt in een combinatie van vele verschillende herinneringen, die allemaal samen geïntegreerd zijn en die we hebben gezuiverd van alle negatieve ervaringen.

Neuroloog en psychiater Alan R. Hirsch wijst erop dat nostalgie de neiging om negatieve gedachten makkelijker te vergeten bevordert, waarbij het ons achterlaat met alleen de positieve aspecten van onze herinneringen. Dit is waarom we ons alle goede ervaringen herinneren van onze kindertijd, zoals onze vrienden, de pauzes op school, ons speelgoed, en waarom we de tijden die minder goed waren vergeten, zoals de onzekerheid, de straffen, de saaie lessen.

Het geheugen heeft dus de taak om ons te vertellen wie we zijn, zonder het beeld van wie we waren aan betekenis te laten verliezen. Deze ontwikkeling begrijpen is precies datgene dat ons naar het verleden doet terugkeren, zonder erin vast te blijven zitten.